"Jeg står for Gud som allting vet.."

Bots- og bønedag II.  25.10.2015.  Hamre kyrkje Luk 18,9-14

 

Min inngang til denne søndagen og denne preika vart litt uvanleg.
For eg var i fengslet denne veka. I det store Bergen fengsel der to av mine medarbeidarar er fengselsprestar. Og i Bjørgvin fengsel, eit steinkast unna, jobbar endå ein fengselsprest. Saman med ein teologistudent i praksisopplæring sat vi altså fem i lag i kapellet i Bergen fengsel og diskuterte denne søndagens tekst.
Teksten for Bots- og bønedagen.

Bot og bøn. Anger og bot. Oppgjer med skuld og skam.
Eit fengsel må vel vere rett ramme for å tenkje på, og å snakke om slike tema?
For det her vi finn dei, dei som samfunnet må ta hand om i kortare eller lengre tid fordi dei gjorde det som ikkje var lov. Her må dei vel finnast dei som treng å gjere bot? Dei som framom alle oss andre har grunn til å be om tilgjeving.

 

Vel, alt er ikkje like sjølvsagt når vi slepper orda frå Jesus inn over oss.
Likninga om farisearen og tollaren vart ei sterk likning for oss prestane som samla oss i fengselskapellet.
Etter kvart gjekk det opp for oss at å når vi skal fram for Gud med bøn og i bot, treng det ikkje vere så stor skilnad mellom fangen på cella og presten i kapellet.

 

"To menn gjekk opp til templet for å be"

Tenk om det var dette som var det vanlege for strilar, og for bergensarar, for folk som bur i blokk i Åsane eller på ein bondegard på Osterøy? Eller for den saks skuld – bak ein høg fengselsmur med tunge portar og mange kameraauger som ser det meste.
Tenk om det var stor trafikk til tempelet – altså til kyrkja eller kapellet for å be?
Tenk om våre bedehus var fulle av menneske som brukte huset slik namnet på huset tilseier? Til bøn.

 

Vi bur i eit land som kallar seg kristent, men vi har ikkje anna enn fnysande forakt til overs for t.d. muslimane som bur her i landet vårt og som fleire gonger dagleg bøyer seg i bøn til den gud dei trur på. Her hjå oss er vi så sjenerte for å vise at vi av og til ber ei bøn til vår Gud, at det hadde vore betre for dei fleste av oss om vi hadde vorte kledd nakne framfor ei stor folkeforsamling.

 

Det er sant å seie lite av bøn, i alle fall av offentleg bøn og offentleg gudsdyrking, mellom Ola og Kari Nordmann. Vi kjenner Jesu ord i Bergpreika: ”når du vil be, gå då inn på rommet ditt og lat att døra og be til din Far som er i det løynde...."

Heldigvis er det enno slik at folk ber, men vi ber på rommet eller i det løynde, ikkje i templet eller kyrkja. Og vi gløymer lett at når Jesus formana oss til å gå inn i lønnkammerset vårt for å be, så var det for å åtvare oss mot hyklerisk bøn som vart boren fram for at menneske skulle sjå kor from bedaren var, ikkje for at Gud skulle lytte til nauda bak bøna.

 

Og då er vi akkurat ved sentrum for det det handlar om når vi høyrer om farisearen og tollaren som gjekk til templet for å be.  Farisearen var ein hyklar. Ein som hadde eit føremål med bøna - å vise seg fram som ein prektig og from kar som fiksa livet sitt på ein fortreffeleg måte.

Det bølgjer  av avsky i dei fleste av oss når vi høyrer farisearens kvalme bøn - til og med formulert som ei takkebøn: «Eg takkar deg, Gud,  fordi eg ikkje er som andre menneske, dei som svindlar, gjer urett og bryt ekteskapet, eller som den tollaren der...."

 

Var det verkeleg naudsynt for Jesus å lage ein så overdriven karikatur av ei bøn, når Jesus skulle fortelja oss denne likninga?

Kanhende er ikkje slike bøner det største problemet for folk i kyrkja på denne søndagen. Det var annleis i Jesu samtid. Farisearar av denne typen gjekk høgst levande omkring og var ei skam for det religiøse livet den gongen.

 

Men kva med oss på Osterøy i 2015? Finst det farisearar mellom oss?
Kan hende gjer det det. I alle fall dersom vi kunne granska dei innarste hjartekrokane til folk. Men det er langt mellom denne typen som verkeleg står offentleg fram. Det er inga vits i å bruke denne preika til å åtvara mot å verte som farisearen.

Men lat oss sjå nærare på tollaren.

Det er han kristenfolket i Norge er opplærte til å likna.

Tollaren stod langt nede; han ville ikkje ein gong lyfte augo mot himmelen, men slo seg for bringa og sa: "Gud, ver meg syndar nådig!"

Kyrkjefolket har lært denne leksa. Og godt og rett er det. I alle fall den delen som går på å rope til Gud i naud over syndene sine.
Før denne preika song vi den gamle salmen som startar slik: 

"Jeg står for Gud som allting vet,

og slår mitt øye skamfull ned,

jeg ser min synd at den er stor

i tanker gjerninger og ord.

Det meg igjennom hjertet skjær.

O Gud, meg synder nådig vær!"                                (NoS nr.697, v.1) 

Vi vil løfte fram denne haldninga, denne sjølverkjenninga av eigne synder som sjølve vegen inn til Guds nåde og tilgjeving. Som tollaren bar fram sitt audmjuke skriftemål, slik skulle vi også gjere det i våre liv.

Likevel er det naudsynt, med denne teksten føre oss, å vise at også tollaren kan verte ein figur som vi på falske premissar freistar å etterlikne. Det er slett ikkje alltid syndenaud som gjer at vi stiller oss bak alle andre og slær augo beskjedent ned. Derimot er det unnvikande "fakter" for å sleppa unna oppgåver og kall som Gud kunne ha brukt oss til.

I kyrkjene våre er det sikkert som lås at det er dei bakarste benkene som fyllest først opp. Ingen går fram. Tenk om nokon såg meg!

I kyrkjelydane er det massevis av "gode gjerningar" som aldri vert gjort. Tenk om nokon trudde at eg framheva meg sjølv ved å gjere noko nyttig!

Og mange gonger når det er viktig å få vite kva folk meiner og tenkjer om saker og ting, så er det taust som i ei gravferd. I forsamlinga er det lettast å tenkjae "Nei, lat ikkje eg stikke meg fram."

Men ved kjøkkenbordet, på kyrkjetrappa, i telefonen, der har ein tydelege nok meiningar om alt som ikkje fell i smak. Og der er det heller ikkje vanskeleg å setje eit solid stempel på den som var så "syndig" å målbere andre tankar enn dei ein sjølv tagde inne med. 

"Til nokre som stolte på at dei sjølve var rettferdige, og såg ned på alle andre”, fortalde Jesus denne likninga."

Slik vert teksten vår innleia. På Jesu tid hadde likninga fram for alt adresse til farisearane som i sjølvhøgtideleg arroganse dyrka sin Gud på aldeles feile premissar.

Hjå oss er det kan hende rettare om dei lyttar godt, dei som dreg seg unna ansvar og oppgåver og som på falske premissar stikk seg bort i den store anonymitet med den klassiske og lettvinte: "Nei - lat ikkje eg stikke meg fram."

Tollarens hjartesukk var: "Gud, ver meg syndar nådig!"

Denne søndagen, på bots- og bønedagen, er vi mange som burde sukke i lag med tollaren. Då skal vi vita: Gud høyrer vår bøn; vårt skriftemål.

Når han har høyrt bøna di, då seier teksten vår noko om å "gå heim, rettferdig for Gud".

Når du er rettferdig for Gud, då kan du trygt løfte augo dine mot himmelen; det som tollaren ikkje våga. Det kan vi gjere i lag. Og i lag kan vi samlast i vårt tempel; i vår kyrkje, for å be. Ikkje for å syne at vi er prektigare enn andre, men for å takke Gud for hans nåde og oppreisning og for å be han om å vise oss kva plass og kva oppgåve han vil at vi skal gå inn i når vi har vore der Gud så gjerne vil ha oss alle, i hans tempel for å be - be om rett syn på oss sjølve i staden for skeivt syn på vår neste.