Bot

Bots- og bønedag - Reformasjonsdag. 29.okt.2017
Skriftemålsgudsteneste - Salhus
Rom.1,16-17

Akkurat korleis det skjedde og kva som i detalj hende veit vi ikkje. Det var ingen aviser eller fotografar der. Neppe noko stor folkemengd heller. Men på tysdag, den 31.oktober, har det gått akkurat 500 år sidan hammarslaga lydde på kyrkjedøra i Wittenberg i Tyskland.
Då Martin Luther tusla heima att frå kyrkja si, dei få hundre metrane bort til huset der han budde, hang det att eit større oppslag på kyrkjedørene. Det var dei berømte 95 tesene. Dei som vert rekna som starten på det som seinare er omtala som den lutherske reformasjonen.
Ei hending som meir enn omtrent alle andre historiske hendingar har verka inn på vårt land. I lag med Danmark og Sverige og delar av Tyskland vart vår historie endevendt gjennom reformasjonen. Det er difor all grunn til den storstila markeringa vi gjer i landet vårt no i år. På tysdag skal reformasjonen minnast med ei nasjonal gudsteneste i Nidarosdomen. Den vert sjølvsagt sendt direkte på NRK frå kl. 1930. Gå ikkje glipp av den.

Den første av Martin Luthers 95 teser er spesielt aktuell nettopp på denne søndagen. I norsk omsetjing lyder den omtrent slik: «Då vår Herre og meister Jesus Kristus sa: Gjer bot… ville han at heile den kristne sitt liv skulle vere ei bot»

Reformasjonen starta med eit kall til bot.
Og i dag er det Bots- og bønedagen. Det er slett ikkje tilfeldig at denne kyrkjeårsdagen kvart år er lagd til siste søndag i oktober. Dert var altså 31.oktober at det hende….

Vi må difor seie litt om kva bot betyr. Kva bot i teologisk og kyrkjeleg forstand er.
Først av alt må vi då avgrense oss mot forståinga av bot i norsk strafferettsleg forstand. Bot er ikkje det same som straff, f.eks i form av ei fartsbot til ein sjåfør.

I ei av vedkjenningsskriftene som vår kyrkje er tufta på, og som også skriv seg tilbake til reformasjonstida, det vi kallar den Augsburgske konfesjon, eller Confessio Augustana, forkorta til CA, heiter det i artikkel 12 om bota: « - bota er eigentleg samansett av desse to stykka: Det eine er angeren eller den redsla som vert jaga inn i samvitet når synda vert kjend, det andre er trua, som vert avla ved evangeliet eller avløysinga, og som lit på at syndene vert tilgjevne for Kristi skuld,…»

Å gjere bot, i kristen forstand – det handlar altså om to ting:
Først å angre syndene sine.
Dinest å tru at syndene er forlatne for Kristi skuld.

Om dette handla mykje av det som skjedde i reformasjonstida.
For Martin Luther vart det ei hovudsak å få fram at syndsforlating ikkje var noko ein kunne gjere seg fortent til ved å prestere mange gode gjeringar. Og slett ikkje kunne ein kjøpe syndsforlating i kyrkja gjennom avlatshandel.
Guds syndsforlating var ei gåve. Vi kallar det med bibelske ord for nåde.
Guds syndsforlating var gratis. Dette som paven i Roma på den tida tok godt betalt for å formidle til kyrkjelydane, det kunne ikkje seljast og kjøpast som om det var korn til å ete eller eit trekkdyr til å arbeide å arbeide for bonden.
Nåden er gratis. Frelsa er gratis. Frelsa er ikkje til sals, har vi snakka om gjennom reformasjonsmarkeringa dette året.

Men Martin Luther såg aldri gjennom fingrane med at mennesket var syndig. At vi alle levde i opprør mot Gud og hans gode vilje for alle menneske. Han kjende seg heilt sikkert igjen i dei orda som Paulus brukar om vår innkrøkte situasjon når Paulus skriv i Romarbrevet:
«- eg veit at i meg bur det ikkje noko godt, det vil seia i mitt kjøt. Viljen har eg, men å fullføra det gode maktar eg ikkje. Det gode som eg vil, det gjer eg ikkje. Men det vonde som eg ikkje vil, det gjer eg.» (Rom 7,17-18)

På bots- og bønedagen, 500 år etter at Martin Luther starta det religiøse, og etter kvart også – det politiske, skredet som reformasjonen utvikla seg til, så lyttar vi enno ein gong til den første av hans berømte teser: «Då vår Herre og meister Jesus Kristus sa: Gjer bot… ville han at heile den kristne sitt liv skulle vere ei bot»

Og å gjere bot, det var altså dette: Først å angre syndene sine.
Dinest å tru at syndene er forlatne for Kristi skuld.

I dag er det eg som må gå i meg sjølv. Eg må bøye meg for det Skrifta vitnar, og som Anden lyser på i mitt liv når eg kjenner at Paulus hadde rett: Det gode som eg vil, det gjer eg ikkje. Men det vonde som eg ikkje vil, det gjer eg.

I dag forkynner vi desse orda her i Salhus kyrkje. Det er du som må avgjere om du vil sleppe alvoret inn over deg og ditt liv. For det er framleis alvor. Det handlar framleis om syndige menneske sitt forhold til ein heilag Gud. Ein Gud som ikkje har plass for urettferdige i sitt evige rike. Berre rettferdige.

Eg kjenner meg og mitt liv att i det Paulus skriv: «Det finst ingen rettferdig, ikkje ein einaste» (Rom 3,10)
Om du tenkjer om deg at du er rettferdig, rettferdig målt med Guds målestokk, så utfordrar eg deg til å lese i samanheng dei første åtte kapitla i Romarbrevet. Det er tungt stoff. Det er utfordrande ord. Men det kan vere ord som vil endre livet ditt. Og endre æva for deg.

Gjennom dette brevet som Paulus skreiv til dei kristne i Roma, er det råd å få innsyn i kva det vil seia å vere rettferdig for Gud. Altså: Korleis våre liv kan kome i den stand at vi er skikka for eit evig samvær i Guds nærleik.
To ting blir nokså snart klart: Vi vil aldri makte det ved å streve på eiga hand for å fikse vår menneskelege fasade.
Men dette strevet er også heilt unødvendig. For Gud har allereie gjort det som trengs.

Om det har vi lese, også frå Romarbrevet, i dagens preiketekst.
Vi høyrer om Paulus som kjenner ein glad og god bodskap, også kalla evangeliet.
Evangeliet som openberrar for oss kva som er Guds rettferd.

Det dreier seg om dette vesle ordet som på norsk berre har tre bokstavar: Tru.

Rettferdig blir ingen ved kjøp og sal av prestasjonar som skal skaffe oss inngangsbillett ved perleporten.

Rettferda i Guds auge vert målt på ein ting: Vår tru.
Vår tru på evangeliet om at Jesus går inn i vår stad og lever det livet som er fullkome.
Han gjer det vi ikkje maktar.

«Den rettferdige skal leva ved tru»
Det er overskrifta til oss alle i dag. Denne setninga er den som Martin Luther mot slutten av sitt liv fortel om, og han seier at desse orda fekk evangeliets lys til å gå opp for han. Denne korte setninga i Rom.1,17 er ein av dei aller mest omtalte og gjennomdiskuterte setningar i Bibelen og i teologien.

Vi skal ikkje gå djupare inn orda no.
Men vi skal lytta til dei i lys av at vi snart skal samle oss i det allmenne skriftemålet. Som ein bit av det å følgje Luther i at heile den kristne sitt liv skal vere ei bot.

Bot - altså: Først å angre syndene sine.
Dinest å tru at syndene er forlatne for Kristi skuld.

I det allmenne skriftemålet får vi hjelp til å oppdage kva synd er. Kva synd er i vårt eige liv.
Vi skal lytte til dei ti bodorda. Prøv livet ditt i lys av dei!
Vi skal sanne syndene våre med ord frå Salme 51 i GT. Her får vi hjelp til å formulere mykje av det som tyngjer når vi innser vår situasjon som syndarar framfor den heilage Gud.
Du skal få høve til å vere stille, og i ei like stille bøn, leggje fram for Gud det som er ekstra tungt i nettopp ditt hjarte.

Og så skal du få knele ved altaret, kjenne presten leggje handa på hovudet ditt, og høyre dei forløysande orda: «Etter vår Herre Jesu Kristi ord og befaling, tilseier eg deg nådig forlating for alle dine synder, i namnet åt Faderen og Sonen og Den heilage ande.»

Når du i tru grip tak i at du har angra, du har vedkjent, og du har teke mot ein bibelsk lovand om at du er tilgjeven, då har du gjort bot.
Då seier evangeliet at du er rettferdig for Gud.
Rettferdig fordi du trur at det Jesus har gjort for deg er nok. Nok for frelse, fred og evig liv.

Og alt dette er gratis. Nåden er ikkje til sals. Frelsa er ikkje til sals. Det er Guds gode gåve.

Du skal difor få kome fram til altaret enno ein gong og kjenne at nettopp Jesus er her no. Nær oss. Så nær at du får ete kroppen hans og drikke blodet hans. Han er i brødet. Han er i vinen. Det er eit mysterium. Men du kan gripe, også det, med trua di.

Det er bots- og bønedag.
Vi treng ein privat reformasjon av våre liv 500 år etter at vår lærefar, Martin Luther, opna Skrifta for oss så vi fekk hjelp til å forstå Guds gåve, evangeliet, ordet som seier: «Den rettferdige skal leva ved tru»

AMEN

Filadelfia

20.s. i treeiningstida. I. 22.10.2017
Arna
Johs.11,1-5

Den største pinsekyrkjelyden i vårt land ligg, nesten sjølvsagt, i Oslo.
Filadelfiakirken, kallar dei seg for. Til dagleg for folk i Oslo – kanskje enkelt og greitt: Filadelfia.
Det er mange bedehus og kristne forsamlingar i landet vårt som kallar seg Filadelfia. På line med det bedehuset som vi for eksempel her i Arna kjenner som Betania.
Slike hus får ofte namn med rot frå Bibelen.
I dag skal vi snakke både om Filadelfia og Betania.

Orda betyr sjølvsagt noko.
Filadelfia er brukt fem gonger i NT. Ordet betyr søskenkjærleik. Det er det same som å elska sine brør eller søstre.

Vi har møtt ordet i eit av tekstavsnitta vi har lese i dag. I Hebr. 13,1 stod det: «Hald søskenkjærleiken levande!»
På gresk er her ordet filadelfia brukt der vi skriv søskenkjærleik på vårt språk.
Betania er namnet på ein liten by utanfor Jerusalem. Heimstaden til dei tre søskena Marta, Maria og Lasarus.
Staden der Jesus vanka for å omgåast venene sine. Omgangsvenene.
Der, i Betania, pleia Jesus søskenkjærleiken, filadelfia, til sine vener.

Denne søndagen samlar vi oss i Arna kyrkjelyd for å markere diakoniens dag.
Diakoni er eit omfattande tema. Vi kunne stått her i heile formiddag og snakka om kva det betyr. Det skal vi ikkje gjere.
Vi skal i staden skjære ut eit liten bit av den store kaka som kallast for diakoni og smake på denne eine biten. Vi veit at mesteparten av kaka enno står att på bordet. Det som står att er like godt og like mektig som det vi smakar på, men akkurat i dag vert vi mette av å ta til oss den biten av diakonikaka som vi kan kalle Filadelfia.
Eg veit heimanfrå at noko som kona mi av og til bakar, kallar ho for filadelfiakake.
Det er noko av det beste eg veit.
Lat oss forsyne oss!

Og då må vi vere med til Betania. Det er berre tre søndagar sidan vi sist var der. Det var dei same tre søskena vi helsa på den gongen, men då var dramaet langt større. For då høyrde vi at Lasarus var død, og vi gjekk saman med søstrene og Jesus til grava der Jesus felte tårer over venen sin før han kalla han tilbake til livet ved å ropa han ut frå grava.
I  dag har vi frå Johannesevangeliet lese innleiinga til dramatikken omkring oppvekkinga av den døde Lasarus. Men i det vi les, er Lasarus enno ikkje død. Han er sjuk. Og det står å lese: «Systrene sende då bod etter Jesus og sa: -Herre, han som du er så glad i, er sjuk.»

Han som du er så glad i!

Jesus var glad i Lasarus. Dei var vener. Gode vener.
Dette vert enno tydelegare uttrykt i siste setninga i vår preiketekst: «Jesus var svært glad i Marta og syster hennar og Lasarus»
Eg vil seie litt om uttrykket «vere glad i»

Det er brukt to gonger i teksten vår. Eine gongen er det greske ordet fileå brukt.
Andre gongen ordet agapeå. Begge blir altså omsett heilt likt. Vere glad i. Det kunne også vore brukt det sterkare ordet: elske.

I 1.Kor 13 går ordet kjærleik att mange gonger. Kjærleikens høgsong kallast kapittelet gjerne. Det som der er omsett med «kjærleik» er ordet agape. Same rot som verbet agapaå.
Då er det verd å merke seg at den som framfor alle kan vise slik kjærleik, det er Gud.
Denne kjærleiken er ikkje den som utrykkjer seg seksuelt gjennom eros, erotikk.
Dette er same kjærleik som mellom born og foreldre; kjærleik til gode vener, eller kjærleik til trusfeller i Betania, Filadelfia eller Arna kyrkjelyd.
Det er kjærleik til medmenneske som slik uttrykkjer seg i den kyrkjelege tenesta vi kjenner som diakoni. Kjærleikens gode frukter.

Det er dette det handlar om på søndagen i dag.
Kjærleik til våre vener. Det handlar om å løfte opp denne perla som er med på å gjere kvardagane våre til noko anna enn nettopp – gråe kvardagar.
Det er godt å ha vener ein er glad i. Vener av begge kjønn. Det er god å vere svært glad i dei utan å blande inn kjønn og sex og ekteskapleg samliv.
Slik Jesus viser oss ved sitt nære venskap til dei i Betania: «Jesus var svært glad i Marta og syster hennar og Lasarus»

I dag har vi også lese frå GT, om David og Jonatan. Jonatan var son til kong Saul, men det står om han at han vart «-nær knytt til David og fekk han så kjær som sitt eige liv» (1.Sam 18)

Og ikkje minst har vi frå Hebrarbrevet lese om kva som ligg i uttrykket filadelfia: Søskenkjærleik.
Vi repeterer frå Hebr.13,1-3:
Hald syskenkjærleiken levande! Gløym ikkje å vera gjestfrie, for på den måten har somme hatt englar til gjester utan å vita det. Kom i hug dei som sit i fengsel, som om de sat i lenkjer saman med dei. Og tenk på dei som blir mishandla, som om det gjaldt dykkar eigen kropp.

I dette avsnittet glir søskenkjærleiken over i det vi frå våre samanhangar kjenner som diakoni. Vi høyrer om å vere gjestfrie. Om å hugse dei som er i fengsel. Dei mishandla.

Utgangspunktet for å setje fokus på venskap er det heilt grunnleggjande som Gud talar om i 1.Mos 2,18: Det er ikkje godt for mennesket å vera åleine.

I 1.Mos leier dette utsegnet over i at Gud skapte kvinna til mannen. Altså dei som skulle leve saman i ekteskap.
Men samstundes har dette utsegnet ein vidare horisont. Einsemd er ikkje godt.
Difor treng vi noko meir. Vi treng fellesskapet som er ramma inn av ekteskapet. Men vi treng også venskapet som er mykje vidare og som er uavhengig av kjønn.
Det vi les om Jesus sitt forhold til dei tre i Betania er eit strålande eksempel på det.

Vi treng ein kompis å gå på Stadion i lag med.
Vi treng ei venninne som kan vere med til legen når slekta ikkje er der.
Det er godt med jaktkameratar.
Det er flott med klubbvenninner.

Men så må vi også ha nokon som kan stå ved sida av kvarandre når dei store utfordringane i samfunnet rundt oss gjer at vener må løfte i flokk for å kunne møte vener vi enno ikkje har sett eller kjenner.
Då er det godt om vi er med i Betania eller Filadelfia eller Arna kyrkje.

Nå vener i fellesskap må ta hand om dei mishandla som rømer frå Syria.
Når søskenkjærleiken viser oss trussøsken som vert forfølgde i Egypt eller i Kina.
«Kom over og hjelp oss» lydde ein gong ropet frå Makedonia til Paulus (Apgj.16,9)

Den diakonale søskenkjørleiken reagerer på slike rop.

Vi reagerer fordi Jesus har lært oss å reagere. Slik han også reagerte og responderte då han fekk vite at venen Lasarus var sjuk. I og for seg reagerte ikkje Jesus slik ein ville sett for seg om alt var etter oppskrifta som Marta og Maria trudde var den gjeldane.
Dei sende bod til Jesus, står det. Beskjeden var klar: Lasarus er sjuk. Underforstått: Kom så snart du kan, ja gjerne litt før …

Slik gjekk det ikkje. Vi veit at Jesus drøya. I fire dagar, minst.
I mellomtida var Lasarus både død og gravlagd.

Men Jesus er ikkje som andre vener. Han er meir enn andre vener. Han kan hjelpe som ingen andre. Langt utover det som er råd å begripe. Han kom ikkje for seint til å berge Lasarus.
Han kom tidsnok til å vise kva for ein ven han eigentleg er.
Han er venen for livet, bokstavleg tala.
Han gav liv tilbake der døden har vore på røvartokt.

Slike krefter bur ikkje i ditt og mitt venskap med dei vi er glade i.
Likevel kan ditt og mitt venskap med andre, for eksempel her i denne kyrkjelyden, vere av aller største verdi.
I ein kommentar til denne søndagsteksten seier pensjonert biskop Øystein Larsen at venskap er så viktig at den burde vere å få på blå resept. (Luthersk Kirketidende nr.15/2017)

Difor skal vi, på ein dag der diakonien er fokusert i kyrkjelyden vår, løfte fana for venskap og søskenkjærleik høgt.
Vi gjer det fordi det er godt å gjere det. Godt for oss sjølve. Godt for venene våre. Og mest fordi Jesus sjølv er vårt førebilete.

Det vert vi minna om når vi les 1 Joh 4,19: Vi elskar fordi han elska oss først.
AMEN