Inn for landing

3. s. i adventstida. III. 16.12.2018
Johs 5, 31-36
Biskopshavn

Vi nærmar oss no. Landingshjula er ikkje ute enno, men vi har fått meldinga om å rette stolryggar og slå saman borda i stolryggen. Snart er vi der, men ikkje heilt. Eit lite stykke står att.

Nett no rettar vi ryggen fordi vi er så nær som den tredje adventssøndagen. Den fjerde vil vi neppe merke så mykje til dette året, fordi den fell saman med vesle julaftan, og då er f.eks Biskopshavn ei av dei mange kyrkjene som droppar å markere den dagen med tanke på alt som skjer dagen etter.

Tredje adventssøndagen er søndagen der vi som alltid helsar på han som kanskje er den store attraksjonen i adventstida. Det er profeten, Johannes døyparen. Han som bur i øydemarka.

Lat oss, på vegen mot høgtid og den endelege landinga av adventstida følgje med profeten, døyparen Johannes, ut i øydemarka.
For der er det så stille, seier dei som har vore der.

Her vi går, midt i jaget mellom handelshus og heim, her er det støyen som rår. Dei travle rop: Kom og kjøp!

Her vi går, midt i førebuingar til ei fargerik fest, her er det lydane som pressar seg på oss. Lydane frå julebordsskrålet og julemusikken og julekonsertane.

Midt i alt dette, ta tid til å leite opp ein stille stad. Våg deg ut i ei øydemark der dei mange røystene og dei mange lydane og dei mange tonane kunne stilne.

Vi treng å vere stille i landingsminuttane. For vi maktar ikkje å lytte skikkeleg utan at vi er stille. Og har det stille rundt oss.

Difor skulle vi våge oss ein tur ut i øydemarka. Der er det ein som ventar på oss. Ein som har ein bodskap til oss. Derifrå lyder ei sterk og klår røyst. Den eine røysta. Profetrøysta. Adventrøysta:

Ei røyst ropar i øydemarka: Rydd Herrens vei, gjer stigane hans rette!
Kvar dal skal fyllast, kvart fjell og kvar haug skal jamnast ut.
Dei krokete vegane skal bli rette, dei steinete stigane bli slette.
Og alle menneske skal sjå Guds frelse (Luk.3, 4b-5)

Rydd Herrens vei, gjer stigane hans rette!

Dette er den aller viktigaste bodskapen kyrkja har å forkynne når det er advent.

Det handlar om å rydde veg for Herren.

Om å reinske bort alt som hindrar oss i å sjå kva som er på gang: Herren kjem til oss. Han kjem til oss som eit lite barn. Eit barn som skal verte ein vaksen mann. Ein mann som skal kjempe med døden. Vinne over døden. Ein mann som skal bane veg inn i Guds rike for alle som vil følgje med. For dei som høyrer profetrøysta. Kallet til etterfølging, omvending og eit nytt liv.

Det er når profetrøysta har fått reinske øyregangane våre, når vi har fått roe oss ned, late fråværet av ståk der i øydemarka få sige inn over oss; då kan vi høyre den stille voggesongen frå ei pur ung mor som sit med det vesle barnet i fanget. Barnet som profeten ryddar veg for. Han som du og eg vert kalla til å rydde veg for.
Profeten frå øydemarka vil hjelpe oss til å roe ned slik at vi kan ta blikket bort frå alt det prangande, det travle, det støyande. Han vil fylle dalar og senke fjell og haugar som tek bort utsynet vårt. Det som stengjer for det vakraste synet:

- alle menneske skal sjå Guds frelse seier profeten.

Og kva skal vi sjå etter, der ute i det stille, der vi kan konsentrere forventningane våre om det det heile dreiar seg om?

Jesus hjelper oss i dag til å forstå litt meir av kva det dreier seg om.
Vanlegvis tenkjer vi at Johannes skal peike på Jesus. Vise oss kven han er.
Men i teksten vi har lese saman nettopp, er det det motsette som skjer. Jesus peikar på Johannes og omtalar han med desse orda:
«Johannes var ei lampe som brann og lyste, og ei lita stund ville de gleda dykk i lyset hans.»

Johannes var ei lampe, seier Jesus. Han talar i fortid. Det ser altså ut som om Johannes, på det tidspunktet Jesus seier dette, allereie er avretta.

Men poenget er altså – lampa. Den som lyser opp.
Kanskje ville det i denne samanhengen vore greitt om vi, i vår tid, kallar Johannes for ein spotlight, ein som skal rette lyset og fokuset på noko bortanfor seg sjølv.

På Jesus.
Det er litt underleg dette, korleis desse to slektningane, kanskje var dei tremenningar, på ein slik gjensidig måte fokuserer på den andre. Jesus løftar fram Johannes som den største av alle menneske som er fødde av kvinner. Johannes på si side, seier at han ikkje ein gong er verdig til å sandalane av Jesus.

Men lat oss følgje Jesu tankegang litt vidare. Lat oss halde fast i utsegna om at Johannes var ei lampe som brann og lyste. Og lat oss vidare halde fast på at han heldt seg ute i øydemarka, i det stille og rolege, der asketen i kamelhårskappe, med grashopper og villhonning på menyen, stod fram med si kraftige forkynning som heile tida var retta inn mot Jesus og det han stod for.

Kva ser vi då? Kva høyrer vi då? Kva gjer dette med oss, akkurat i dag når vi snart skal lande og vere framme dit vi har tenkt oss desse siste vekene –  framme ved jula og alt som ventar på Guds kyrkje då?

Når vi dreg oss unna julerushet, reklamen, handleorgiane, og det vi kanskje er mest glade for i vårt vintermørke, nemleg alle lysa som pyntar trær og hus og stover og barnerom; når vi vågar oss bort frå dette; når vi flyttar oss ut i det rolege, aude landskapet der vi søkjer stilla og konsentrasjonen. Der ser vi eit anna lys. Lampen som lyser. Lyset og lampen som er Johannes sjølv. Profeten. Mannen med dei kraftige orda. Den buldrande stemma. Men også med den tydelege bodskapen: «Sjå, Guds lam, som ber bort synda i verda!» (Johs 1,29)

Lenger framme i preika, omtala eg Johannes døyparen som den store attraksjonen i adventstida. Grunnen til det, er at det han representerer og er i seg sjølv, det vi skal oppsøkje og la oss inspirere av i tida fram mot jul. Han er framfor alt den som vil løfte jula sin hovudperson fram i lyset. Han vil på alle mogelege måtar vere eit vitne om Jesus. Sjå! seier han. Sjå at dette skjer:
Kvar dal skal fyllast, kvart fjell og kvar haug skal jamnast ut.
Dei krokete vegane skal bli rette, dei steinete stigane bli slette.
Og alle menneske skal sjå Guds frelse

No skal vi snart lande. Vi høyrer at landingshjula klikkar på plass under oss.

Vi speidar utover landingsstripa. Augo våre søkjer mot det profeten, døyparen Johannes, vil vise oss. Vi vert minna om det som hende på den tida Frelsaren vart fødd.

For ein som fekk oppleve nettopp dette, å sjå Guds frelse, det var gamle Simeon i Jerusalems tempel. Ei veke etter at Jesus var fødd, tok Maria og Josef det vesle barnet med til tempelet for at han skulle omskjerast. Der i tempelet møtte dei Simeon. Anden hadde late han få vite at han ikkje skulle døy før han hadde sett han som Herren hadde salva, altså Messias, frelsaren. I møtet med Maria og Josef tok Simeon Jesusbarnet i hendene og lovprisa Gud: «- Herre, no let du tenaren di fara herifrå i fred, slik som du har lova. For mine auge har sett din frelse …..» (Luk 2,30-31)

Tenk at Simeon, den gamle mannen, stod der med den nyfødde og forstod kva for ein skatt han heldt i hendene sine. Det var Guds frelse.

Det er dette vi skal gle oss til å sjå enno ein gong når vi stig ut or førebuingstida i advent, og inn i sjølve høgtida. Sjå at det lyser frå ein lampe ute i det stille. Ein spotlight som retter fokuset mot han som kom for å frelse. Han som kom for å bere bort synda i verda – som Johannes uttrykte det.

Og så skal du snart også få halde frelsa i hendene dine.
Snart skal vi, før vi går fram til Herrens altar i dag, på den siste gudstenesta før julehøgtida, syngje slik vi alltid gjer når vi feirar nattverd: «Å, du Guds lam, som bærer verdens synder, miskunne deg over oss.»

Dette er Johannes sine ord.
Men det skal også vere dine og mine ord.
Ord vi uttrykkjer i glede og med forventning til det vi får oppleve kvar søndag når nattverdbordet er dekka. Vi går fram, kneler og et og drikk. Det vi tek i mot, det vi ser og smakar, det er ikkje noko mindre enn Guds frelse, det er Jesus kropp og blod, gjort til eitt med brødet og vinen. Han som kom i jula, kjem oss i møte i advent, og i denne gudstenenesta. Vi skal sjå han, og vi skal rope til han: «Å, du Guds lam, som bærer verdens synder, miskunne deg over oss.»

Desse orda skal vi også å ta i vår munn med glede og takk når kyrkjeklokkene ringjer høgtida inn om ei dryg veke.

AMEN.

Han kjem

2. s. i adventstida. III. 09.12.2018
Åsane kirke (≈ Eidsvåg kirke 2012)
Johs. 16,21-24

Forventningens adventssøndag kallar vi gjerne dagen i dag. Forventning og håp.
Dette er gode ord. Dette er ord som smyg seg inn og legg seg rundt oss. Bokstavane i ordet formar seg nesten til varme hender og legg seg mjukt på skuldrene våre.
Forventning – noko å gle seg til. Noko å sjå fram til. Bortanfor dagen i dag ventar noko godt.
Eg skundar meg i møte, og håpar at det gode kjem til meg. Ikkje for å kollidere slik at det oppstår skade, men for å helse på, ta i handa og for å gå vidare i lag.

Håp – dette lysande ordet som uttrykkjer lengselen etter noko betre, kanskje noko som er fullkome. Håp – trua på at ein gong skal det skakke og skeive og mislukka rettast opp og stå fram slik vi ynskjer at det skal vere. I håpet ser vi fram mot oppfyllinga av våre aller beste ynskje.

Mens vi går inn i den aller mørkaste tida i året her oppe under polarnatta, har vi forventning til at lyset skal skine mot oss igjen slik det vert når sommarnatta tek opp i seg lyset frå dagen. Vi ynskjer oss varme, når kulda kryp rundt føtene våre desse dagane. Håpet er at vi snart skal kunne kjenne varmen frå jorda når vi stig berrføtt på ein doggvåt plen, eller legg av isbadinga som eg veit nokre her i vår bydel driv med, til fordel for sommarleg, behageleg badetemperatur.

Forventningens adventssøndag.
Forventning til høgtida som snart kjem over oss. Håp til at vi skal kome oss gjennom alle førebuingane slik at vi kan juble over privat juleglede, og endå meir over kyrkjeleg fest for barnet som vart fødd.

Men søndagen i dag rommar endå mykje meir. Innhaldet på denne dagen må vi leite etter i orda vi har lese saman i Skrifta i denne gudstenesta. Vi må sjå kva det står om forventning og håp der. Og så må vi gå i møte med det som lyser opp framfor oss gjennom det vi har lese.

Denne søndagen handlar om han som kjem til oss.
«For enno er det berre ei lita stund, så kjem han som skal koma, og han skal ikkje dryga» Slik las vi i Hebr.10,37

Det handlar om han som kjem.
Advent betyr nettopp dette. Å kome. Ankomst.
Det er knytt så mykje forventning til det at nokon som vi ventar på kjem.

Framfor meg ser eg ut over dykk som har gått og venta i ni månader på borna som omsider kom. To slike born har vi bore inn i kyrkja på denne søndagen.
Kunne vi funne ein meir passande dag for å døype dei enn akkurat i dag?

Alle vi som ein gong opplevde lukka ved å verte foreldre kjenner oss att i det evangelisten Johannes skriv i sitt evangelium til oss i dag: «Når ei kvinne skal føda, er ho uroleg, for tida hennar er komen. Men når ho har fått barnet, hugsar ho ikkje lenger kor vondt ho hadde, så glad er ho fordi eit menneske er fødd til verda»

De som er kvinner og har født, kan seie mest om dette. Men vi som vart fedre har også smaka angsten og delt forventninga til at alt måtte gå godt. Med mor og med barn.
Som så ofte elles har Bibelen funne dei heilt presise orda som illustrerer kva forventning er. Kva håp er. Og kva glede er. Det er her knytta opp mot ein fødsel.

Til alle dykk som har dei nyfødde med dykk hit til kyrkja – kjenn på orda vi har lese i lag. Lat dei tale til dykk på forventningens adventssøndag.
Men prøv også å flytte alle forventningane de ber på, over til det bibelorda eigentleg vil tale meir til oss om: Forventning til han som kjem til oss frå Gud.

Avsnittet vi har lese frå Johannesevangeliet er eigentleg eit lite utdrag av Jesu avskilstale til læresveinane. Der handlar det om det han sa til dei ikkje lenge før han skulle lide, døy, stå opp igjen for så å fare opp til himmelen, dit han kom frå då han som eit lite barn vart fødd inn i vår verd av Maria.
Jesus tek altså utgangspunkt i ei redd, fødande kvinne, og han held fram til sine læresveinar: «No er de fylte med sorg, men eg skal sjå dykk att, og hjarta dykkar skal gleda seg»

Det handlar om å vere sorgfull fordi læresveinane si forventning til Jesus vert blanda opp med ord om at han også skal forlate dei. Men her forkynner Jesus at ein gong kjem han tilbake, dei skal møte han igjen.
Om Jesus, når han seier dette, tenkjer på at dei skal møte han igjen etter hans død og oppstode, eller om han tenkjer på at han skal kome igjen på den siste dagen, det kan vere uklårt akkurat her. Men uansett: I sin avskilstale snakkar han om at hans fråvær er midlertidig. Ein gong kjem han tilbake. Vi skal møte Jesus igjen.
Det er også vår adventforventning!

Han som kom til oss som menneske den første jula, han kjem ein gong igjen som vår Herre og frelsar. Då kjem lyset. Då kjem varmen. Då kjem det fullkomne, det vi kan håpe på.

Forventning og håp. Håp til at det evige livet skal avløyse dette livet.
Det livet som er så uendeleg kontrastfylt. På den eine sida: Ufatteleg lukke, som når foreldre helsar det nye livet velkomen i form av barnegråt, barnesmil, nattevåk, bleieskift og store stunder ved barnesenga, i ammestolen, ved leikekassa og når barnet kjem mot deg på sine første vaklande steg ut i verda.

Eit liv som også kan vere proppa med bekymring, redsel, ja til og med sorg når draumar ikkje gjekk i oppfylling, når livet møtte motbakkar, eller det kom dagar med skodde, kulde eller storm i staden for solblanke sommardagar.

Midt i di lukke, men også ut av skodda; på festdagar og kvardagar så kjem han deg i møte. Han som vi vil styre våre forventningar mot på den andre adventssøndagen. Han kjem til deg og vil vere nær deg.

Han kjem og vil ta deg i handa og reise deg om du ligg nede. Han står ved døra inn til sitt evige rike og vil føre alle som trur på frelse og forsoning ved hans liding, død og oppstode trygt gjennom og inn dit der vi ikkje treng å tenne lys, fordi der inne skin han sjølv i et evig lys.

Vi er midt i adventsstida.

Vi opnar oss for forventninga på denne søndagen. Forventning til han som kjem.
Og vi strekkjer oss mot håpet.
Håpet om at ei heil verd skal sjå mot han som er vår Frelsar og Herre. Håp om at det ein gong skal skje det profeten Jesaia spådde og som vi også har lese i dag:
«Kom, lat oss gå opp til Herrens fjell, til huset åt Jakobs Gud, så han kan læra oss sine vegar og vi kan ferdast på hans stigar.» (Jes.2,3)

Å ferdast på Herrens stigar, det er å gå i møte med han som kjem. Det er å vere der han kjem til oss for å lære oss om livet, om håpet, om det evige.

Og orda som då smyg seg inn i øyro våre er til å verte glade av. Ikkje minst for alle som i ei forventningsfull adventstid og førjulstid må konstatere at vi skal feire fredeleg jul hjå oss.
Men: Samstunds rasar konfliktar i landa der Bibelen vart til. Tenk på orda i juleevangeliet der Jesu fødsel er knytta opp mot året då Kvirinius var landshovding i Syria.
Syria, nabolandet til der det hende. Der alle forventnigar i dag ligg i ruinar.

Vi må aldri tape våre forventningar til Fredsfyrsten, som Jesus også er kalla.
Vi vågar å halde fast på dette og knyte våre håp til at han som kjem ber med seg eit lysande håp midt i det som legg skuggar over vår adventtid.
For vi las i dag desse orda om han:
Han skal dømma mellom folkeslag og skifta rett for mange folk.
Dei skal smi sverda om til plogskjær og spyda til vingardsknivar.
Folk skal ikkje lyfta sverd mot folk, ikkje lenger lærast opp til krig. (Jes. 2,4)

Det er advent. Vi har all grunn til forventning til han som kjem. Vi ser på kvarandre på denne dagen og prøver å stemme i med profeten:
«Kom, Jakobs hus, lat oss vandra i Herrens lys!» (Jes. 2,5)

Korrigert forventning

1.s. i advent. III. 02.12.2018
Sjømannskirken. London
Matt 21, 10-17

Ikkje veit eg kor mange nordmenn som i tida fram mot jul kjøper flybillettar og sjekkar at alle bank- og kredittkort er maksimalt fulle, og så finn dei vegen til den næraste verkelege storbyen vi har. Men det må vere veldig mange, for London er umåteleg populær for alle oss som lever under litt mindre forhold på andre sida av Nordsjøen.

Heime er det nokre av oss som heiar på eit fotballag som måtte nøye seg med bronse i den heimlege eliteserien. Eller vi har eit anna lag som spelar sine kampar nesten på kyrkjetrappa i Åsane, men som måtte oppleve at favorittane rauk ned frå første til andre divisjon sist søndag. Det var surt. Men det finst heldigvis trøyst her i denne byen. Her lokkar Chelsea eller Arsenal eller Tottenham. Om ein då ikkje vil reise lenger nord i landet til dei alternativa som finst der. 

For nordmenn er London og England ein by og eit land som får forventningsfulle norske auge til å gnistre. Dette veit sikker alle de som for kortare eller lengre tid har funne tilhald her i byen mykje meir om enn eg som berre er her ein gong i blant.

Men alt er ikkje enkelt eller idyllisk her heller. Vi kjenner ikkje detaljar, og skal langt frå leggje oss bort i, innvikla politikk som for tida er i støypeskeia i dette landet. Likevel: Frå Norge er det mange som føl godt med på mykje av det som rører seg i denne store byen.

Men ein ting har vi i alle fall i lag.
Alle vi som høyrer med i det store fellesskapet som heiter den kristne kyrkja, vi tek i dag kvarandre i hendene og ynskjer eit godt nytt år.
Ikkje fordi vi ikkje kjenner den borgarlege kalenderen som fortel at det enno er tre-fire veker til vi skal skrive 2019, men fordi det kyrkjelege året i dag har sin aller første dag. Første søndagen i adventtida.

Då er det også slik at det kyrkjelege året som no ligg blankt og ubrukt framfor oss, det er eit år det er grunn til å vere spent på. Det er grunn til å ha forventning knytta til det ukjende, som kanskje ikkje er så langt inne i framtida, men som vi likevel berre kan ane noko om.

Aller mest er nok adventstida si forventning knytta til høgtida som kjem mot oss med stadig kjappare steg. At jula ikkje er så veldig langt unna, gjer i alle fall handelsstanden alt dei kan for å minne oss om.

Kva skal vi som kyrkje tenkje om dette kjøret som dei aller fleste av oss så gladeleg er med på? Nordmenn dreg på julehandel, nettopp til London. Eller vi fyller opp kjøpesentera i og rundt byar og bygdesentrum heime. I Norge kan eg for min del seie at eg har orkesterplass til alt dette frå kontorvindauga der eg til dagleg sit og ser rett ut på ein av hovudinngangane til det svære Åsane storsenter i Bergen. Det er ikkje heilt det same som Oxford Street, men likevel…

Ut frå det vi i dag les om i Matteusevangeliet, skulle eg ynskje at vi kunne makte å halde fast på forventninga til det som skal møte oss. Men samstundes la det vere ei korrigert forventning. La Jesus sleppe så tett inn på oss, at vi får med oss det doble i hans gode nærvær mellom oss.

For kva er det vi har høyrt om når vi i dag har lese om det som skjedde ved Jesu inntog i Jerusalem? Det gjekk føre seg palmesøndag. Det var den dagen folket hylla han med hosiannarop og palmegreiner. Eit tema som går att, også i adventstida, der vi hyllar Jesus som kongen som kjem til oss.

På denne søndagen kan vi lese kva som hende då inntoget i Jerusalem hadde kome på innsida av byporten. Vi høyrer om uro i byen, og folket undrar seg: «Kven er dette?»
Og mengda svara: «Det er profeten Jesus frå Nasaret i Galilea»

Det hadde vore spanande om adventstida kunne skape litt uro i byen. Ikkje minst om det kunne skje i denne metropolen vi nett no er i. Eller heime – i Oslo, i min by Bergen, eller kvar det måtte vere. Tenk om vi kunne lukkast i å setje Jesus og advent og jula i så skarpt fokus at folk kunne sjå at bak alle dei blenkjande førjulsdekorasjonane, så skin det i eit større lys. Det rører seg i viktigare saker enn Brexit, eller framtidig oljepolitikk, i våre heimland.

«Det er profeten Jesus frå Nasaret i Galilea» Desse orda vart sagt i Jerusalem for lenge sidan. Kan vi ta dei i vår munn i vår tid og forkynne med overtyding at advent og jul og eit nytt kyrkjeår handlar om det same?
Om han som kom den første jula.
Om han som vart vaksen og kom til Jerusalem, ridande på ein enkel eselfole. Det er profeten. Det er Jesus. «Det er profeten Jesus frå Nasaret i Galilea»

Vår kyrkje heime har ei utruleg viktig oppgåve i å peike på han i det nye kyrkjeåret.
Kan vi få hjelp frå den mektigare Church of England, så ville det vere strålande.
For vår felles oppgåve er nett den same – å vise dei truande kven Jesus er. Å skape undring og forventning hjå dei som ikkje trur, eller ikkje kjenner Jesus, slik at dei kunne stimle saman når kyrkjeklokkene kallar i adventstida og gjennom jula. Dei må gjerne spørje slik dei gjorde det i Jerusalem: «Kven er dette?»  Og vårt svar må vere: Det er Jesus!

Men så ser vi også at då Jesus var innafor byporten, så sette han kursen rett mot tempelet i Jerusalem.  Det som skjer der, skal vi ikkje hoppe lett over. For den hendinga kan hjelpe oss til å få det eg nettopp omtala som ei korrigert forventning til Jesus.
Så å seie all moderne førjulsstemning som i det heile bryr seg om å ha Jesus med som ein bit av julestemninga, det skaper eit søtt og uprovoserande bilete av denne mannen. No skal vi minnast om barnet i krybba. Om englesong over søte sauer i ei stjerneklår natt. Om vise menn og vakre gåver.

Vel. Dette høyrer med.
Men det blir så avkorta. Då har vi gløymt at då Jesus steig ned av esleryggen i Jerusalem, så gjekk han altså rett til tempelet og reinsa det for pengevekslarar og dei som kjøpte og selde.
Ei røvarhole. Det var ordet han brukte om dette staselege bygget, sentrum for gudsdyrkinga. Staden der folk skulle tilbe.

Hjelpe meg! Angår dette ein rik nordmann på førjulstur til London anno 2018?
Angår det britar som høyrer heime i denne verdensbyen? Eller nordmenn som bur her? Eller dei mange heime som på sitt vis tel ned ved å opne 24 luker i adventskalenderen fram til julaftan?

«Mitt hus skal kallast eit bønehus»
Er det for å be i Guds hus at vi søkjer til kyrkje og gudsteneste? Er det for å søkje Gud i tilbeding og trusutfalding?
Eg trur faktisk at mange vil kunne svare ja på det. Eg trur at mange som i dag søkjer kyrkjene våre har eit ynskje om å finne Gud der. Om å finne Guds fred der.
Måtte dei alle verte velsigna av Guds nærvær i kyrkjeåret vi no går inn i. 

Må førjulskonsertar, julekonsertar, gudstenester for barnehagar og skular, og dei ordinære gudstenestene i advent og jul, alle ha dette eine siktet – at vi kan sanne: «Det er profeten Jesus frå Nasaret i Galilea»

Men skulle det vere trong for å velte eit og anna bord der folk sit fanga i Mammons klør, så var det godt om det kom ein profet som kunne gjere det, men som også samstundes kunne peike på den store profeten som kan setje oss fri og som kan opne våre augo for kven dette faktisk er – nemleg; «Det er profeten Jesus frå Nasaret i Galilea»

På denne første søndagen i det nye kyrkjeåret, mens vi ventar på jula og puslar med adventssyslene våre, kan vi ved å lytte til evangeliet i dag lære litt om denne profeten som vi ventar på.

Kven var det?
Det står litt meir om Jesus i dagens avsnitt frå Bibelen enn at han reinsa tempelet og velta borda til pengevekslarane. Det står òg at han gjekk ut or tempelet og stansa på tempelplassen der han lækte dei blinde og dei lamme som kom til han.

Det er også denne Jesus vi ventar på gjennom advent og jul. Vi ventar på den guddommelege som har makt til å gjere under og teikn. Nettopp fordi han kjem frå Gud. Fordi han er meir enn ein profet. Det er sjølvaste Guds son som er på veg til oss.

Til slutt skal vi merke oss: Dei som hylla han på tempelplassen for det store og underfulle som hende rett framfor augo på dei som var der, det var borna. Det var dei aller minste som ropa: «Hosianna, Davids son!» Det var denne hyllinga Jesus tok til hjarta og løfta fram som den rette måte å helse han han på: «Ja, svara Jesus. Har de aldri lese dette ordet: Frå munnen på småborn og spedborn har du late lovsong lyda!»

Det er kyrkja sin første dag i eit nytt år for kyrkja. I lag med forventningsfulle born og truande vaksne, i denne store byen, og rundt på heile kloden, ventar vi i spaning på at vi enno ein gong skal få helse og hylle han som kjem til oss: «Det er profeten Jesus frå Nasaret i Galilea»

AMEN

Guds gjerningar vert openberra

26. s. i treeiningstida II. 18.11.2018
Ytre Arna
Johs 9,1-7+35b-38

Lat oss fort gjere oss ferdige med dette spørsmålet som veldig mange har stilt fram gjennom tidene: Er sjukdom og funksjonshemming ei form for Guds straffedom over eit eller anna som ligg bak oss i livet? Gjorde vi ein gong ei synd som no fører til at borna eller barneborna våre vert plaga av sjukdom? Eller at dei vert utsette for ulukker, eller dreg på seg ei funksjonshemming som vender livet opp ned?

Det er forferdeleg for alle som kjenner på slike tankar. Som tek på seg ei skuldebør som dei aldri var tiltenkt frå Guds side. Kanskje las dei avsnitt i GT som kan tyde på at Gud faktisk straffar i ættledda som følgjer etter oss, f.eks det som står i 2. Mos 34,7?

Her kjem slike tankar fram når vi les om korleis Herren møter Moses i samband med lovtavlene der dei ti bodorda var hogde inn i stein.  Vi kan bl.a. lese at Gud seier til Moses: «Herren er Herren, ein mild og nådig Gud, sein til vreide og rik på miskunn og sanning!  Han held fast på si miskunn i tusen slektsledd og tilgjev synd, skuld og lovbrot. Men han lèt ikkje den skuldige sleppa straff.» 2. Mos 34,6-7

Vi vil ikkje gå i djupna på ein del vanskelege tekstar frå Mosebøkene på denne gudstenesta.

Men vi vil fokusere på Jesu avvising av tankane om at den blindfødde mannen var blind som eit resultat av forfedrane sine synder.

Hald fast på Jesu ord om dette: «Verken han eller foreldra hans har synda. Men no kan Guds gjerningar bli openberra på han.» Johs 9,3

Dermed går vi vidare med eit anna viktig spørsmål som denne teksten reiser:
Kan Jesu lækjande under vere noko som er aktuelt den dag i dag?

At det hende den gongen då Jesus gjekk rundt mellom dei som på den tida levde og budde i Israel, det går det an å tru på. Eller det går an å la vere å tru. Blåse det bort som legender og eventyr.

Men i kyrkja trur vi. Kyrkja har ei tru som vi gjerne vil dele med andre. Som vi vil invitere alle som vil høyre til å teste ut, til å opne seg for, til å gjere til si eiga.

Vi kan ikkje tvinge nokon til å tru.
Vi vil ikkje løfte fram den blinde, fanatiske trua som koplar ut refleksjonar og tankar om konsekvensar av trua. Men vi vil opne for den tilliten som har plass for Gud i livet til den einskilde. Ein Gud som endåtil kan utrette ting i våre liv som ligg langt utanfor det vi forstår. Han kan gjere åndeleg blinde menneske sjåande. Sjåande slik at vi ser med hjarta vårt, meir enn med augo våre.

Eg spør enno ein gong: Skjer det framleis slike underfulle ting som då Jesus gjorde den blindfødde sjåande?
Det er vanskeleg å gje eintydige svar.
Likevel – det finst frimodige vitnemål om at Gud verkar i det stille rundt om kring i vår kyrkje.

I veka som gjekk, fekk eg eit magasin i hendene som misjons- og dialogorganisasjonen Areopagos gjev ut. Det er ein liten organisasjon innan vår kyrkje som ikkje så veldig mange i kyrkja vår veit så mykje om. Men sjølv har eg funne mangt å gle meg over her, og har lyst å dele litt av det eg las i magasinet til Areopagos. Det heiter «Tørst». I haustnummeret som no kom i posten, var temaet «helbredelse».

Hovudartikkelen i magasinet er ein reportasje frå sjølvaste Nidarosdomen. Noko meir representativt for kyrkja vår enn denne katedralen i Trondheim kan vi knapt finne.
Visste du at Nidarosdomen har rom for meir enn kongesigning og prangande gudstenester ved store nasjonale hendingar?

Ein av prestane i Areopagos heiter Liv Hegle. Eg hadde gudsteneste i lag med henne i Åsane gamle kyrkje for eit par år sidan. I magasinet «Tørst» les vi artikkelen med overskrifta «Hender som ber for andre». Artikkelen blir innleia slik: «Menneske frå heile landet fyller det vesle sidekapellet i Nidarosdomen, der presten Liv Hegle leier ei sjeldan gudsteneste med «bønn om heling». Nedst i rommet sit «Snåsamannen Joralf Gjerstad på 92 år.»

Vidare kan vi lese om det som skjer i dette sidekapellet i Nidarosdomen:
«På stolane i kyrkjerommet sit biskopen i Nidaros, prestar, andre tilsette og frivillige i Den norske kyrkja. Ein høyrer så vidt litt blafring i salmeboka og arka der liturgien står, mellom salmesongen og veksellesinga. Hegle inviterer alle som ynskjer forbøn for vanskelege situasjonar og «sår i kropp eller sinn» til alterringen. Mange kjem. Kne blir bøygde, hender lagd på skuldrer. Stemmene er låge. «Gud er din hvile, Kristus din styrke. Ånden er nær som en trofast venn», syng forsamlinga i det gudstenesta er slutt.»

Skjer det noko på slike gudstenester?
Er Anden nær, eller er det innbilling. Vert folk lækte når presten ber? Eller når Snåsamannen legg hendene på dei?

Ein av dei som mange i vår kyrkje spør om dette, er professoren på MF med to doktorgrader, ein i teologi og ein i filosofi. Han heiter Jan-Olav Henriksen. Då han var kring 50 år opplevde han å få det vi gjerne omtalar som «varme hender», og han har skrive bok om dette temaet, og han var med i Trondheim i det vi kan lese om i magasinet «Tørst».

Han får spørsmålet: «Kva slags erfaring er det å bli lagt hendene på?»
-Det kan opna for ei sanseleg erfaring av Guds nærvær, meiner han.
Henriksen peikar òg på at ein lege også kan formidle alliansen med krefter utanfor oss sjølve, og han minner om at det å bli «heila» ikkje alltid betyr å bli frisk.

Og kva med den etter kvart så berømte Snåsamannen?
Er det humbug og fanteri, eller åndeleg kraft, som ligg bak når han fortel at han truleg har lagt det folk oppfattar som «varme hender» på rundt 50 000 menneske?
Det er i alle fall ikkje økonomisk vinning. Han har alltid gjort det gratis, og Joralf Gjerstad seier til «Tørst»: «Eg brukte Fadervåret og Jesu namn. Eg græt i lag med dei som var sjuke, og lo saman med dei som var glade» «Det er Jesus eg trur på når eg lækjer folk. Det er han som gjer dette» seier Snåsamannen.

Kjære Ytre Arna kyrkjelyd!
Guds gjerningar vart openberra på den blindfødde mannen.
Han fekk syn – han som aldri hadde sett former og fargar, himmel eller jord. Han hadde kjent gode hender til far og mor som heldt rundt han, men han hadde aldri sett smilet rundt munnen deira, eller tårer som rann frå augo når dei dei var uroa for barnet sitt som tumla rundt utan å kunne unngå å snuble og å støyte seg innimellom.

No kunne han sjå fordi Jesus rørte ved han.

Men endå meir enn syn – han fekk også trua som den heilt store gåva.

Jesus spurde han: «Trur du på Menneskesonen?»
«Eg trur, Herre», sa mannen. Og han tilbad han.

I dag vert di tru utfordra når du har benka deg i kyrkja vår, du som høyrer heime her i Ytre Arna, eller som gjestar oss som ein i koret som syng, eller som av anna grunn er i lag med denne kyrkjelyden på akkurat denne gudstenesta.

Er du ein som har sett Jesus, og som difor trur?
Trur du fordi du har høyrt? Høyrt vitnemål frå andre som har hatt større åndelege opplevingar enn du.

Trua heng ikkje på opplevingar. Trua skal ikkje byggje på at ein og anna av kyrkja sine folk ser ut til å ha ekstraordinære evner, som representerer det åndelege universet som ligg bortanfor det vi kan forklare.
Slike hendingar, slike miljø, slike gudstenester, slike menneske, skal vi gle oss over. Vi skal vite at dette også er ein del av det vi i kyrkja vår vil løfte fram og innby til å utforske.

Men trua vår er like god og like verdifull om vi i livet vårt sjeldan eller aldri opplever at Guds gjerningar vert openberra, slik Jesus uttrykte det om den blindfødde.

Og som truande kyrkjefolk kan vi i lag stå opp og saman tale trusspråket.

For kva gjorde den sjåande mannen som tidlegare var blind?
Då han hadde sanna si tru på Menneskesonen, står det at han tilbad Jesus.

I dag har du sjansen til å tilbe. Til å bøye knea dine i takk og tilbeding når vi om litt innbyr til nattverd her framme ved altaret. Det er ein del av ditt trusspråk. Slik du også kunne tala trusspråket då vi i lag sa fram truvedkjenninga under dåpshandlinga tidlegare i gudstenesta.

Eg håpar at eg no talar til ein kyrkjelyd der vi samlar oss i takk og tilbeding for det vi trur på: Vår Herre og frelsar som maktar å gjere det vi ikkje kan forklare, men berre gripe i tru. Gjennom ordet vi har lese om den blindfødde, gjennom vitnemåla vi høyrer frå forbønspraksis i vår eiga norske kyrkje, og gjennom å opne våre hjarto for at «Gud er din hvile, Kristus din styrke. Ånden er nær som en trofast venn», så kan vi sjå det som truande menneske ser, i motsetnad til dei som er åndeleg blinde: Guds gjerningar vert openberra!

AMEN

Eg er

25.s i treeiningstida II. 11.11.2018
Matt 14, 22-34
Eidsvåg kirke

Jesus var i fjellet. Han hadde nett metta dei fem tusen med fem brød og to fiskar. Han hadde sendt den mette folkemengda heim att. Han hadde sendt læresveinane i båt for at dei skulle dra i førevegen over Genesaretsjøen. Sjølv drog Jesus til fjells for å vere åleine. For å be.

Mens han bad vart det natt. Det vart mørkt. Det vart vind. Det vart bølgjer, og læresveinane rodde. I motvind. Tunge åretak. Vatn slo over ripa. Kulde og uhygge. Så kom den fjerde nattevakta. Den tunge tida mellom kl. 03:00 og kl. 06:00. Då søv dei fleste tungt. Men i båten kunne dei ikkje sove. Bølgjene var for tunge. Mørkret var for djupt. Vinden var for skremmande.

Då kom Jesus. Spaserande i bølgjene som om han gjekk tur på ei brulagd gate inne i byen. Han steig ned frå fjellet. Ut or einsemda. Han hadde sagt sitt amen i bønestunda. No kom han til hjelp i det som var trugande. «Ver ved godt mot! Det er eg. Ver ikkje redde!»

Peter var ved meir enn godt mot. Han var full av overmot. Han spurde Jesus om ikkje også han kunne gå på vatnet. «Kom!» sa Jesus til Peter. Peter tok Jesus på ordet. Men han sokk. Han var «lite truande», som Jesus kalla han for. Han var ein tvilar. Likevel tok han Jesus på ordet. Peter prøvde å trasse naturen. Det er lite lurt for eit vanleg menneske. Ikkje om det er på invitasjon frå Jesus sjølv ein gong.

Jesus er herre over naturen. Han er sterkare enn vinden. Han får bølgjer til å leggje seg. Men vi menneske er underlagt naturlovene. Peter fekk teste dei ut. Han var ikkje Jesus. Han hadde ikkje dei guddommelege evnene. Men han var i Jesu nærleik. Jesus høyrde ropet frå han som var i ferd med å gå under: «Herre, berg meg!» Jesus rakte ut handa og berga den overmodige, men likevel tvilande læresveinen. Jesus steig om bord i båten. Vinden stilna.

Dei gjekk i ein spesiell skule, desse tolv nære venene til Jesus. Denne dagen hadde dei vore i lag med meisteren, og han lærte dei ei lekse om guddommelege krefter som kunne oppheve naturlover. 5000 vart mette av nesten ingen ting. Tolv menn såg at han trassa tyngdelov og naturlov og meteorologi. Sjøen la seg. Vinden stilna.

«Det er eg, ver ikkje redde». Sannleg – også vi skal merke oss det vi les og høyer. Også vi skal bøye oss for underet. «Du er sanneleg Guds son!»

Den ytre hendinga då Jesus gjekk på vatnet er spanande nok. Slik det var spanande for Peter som prøvde seg på det umogelege – å gå på vatnet. Slik det var spanande for dei elleve andre i den vesle båten i det store uvêret.
Og slik båtliv på nattestid tydeleg er noko som kan verte spanande og dramatisk for nokon kvar. Spør dei som for nokre dagar sidan var involverte rett borti fjorden utanfor her, då forsvarsmilliardar og oljemilliardar, og ikkje minst mange menneskeliv stod på spel.

Men eg trur denne bibelforteljinga om Jesus og Peter til fots i opprørt Genesaretsjø, skal vise oss noko meir enn at Jesus kunne gå på vatnet, og at Peter ikkje kunne gå på vatnet.

Det er ikkje så ofte at eg som prest stig fram på preikestolen og viser at eg faktisk ein gong i studietida tok eksamen i nytestamentleg gresk, og at det vi den gongen lærte oss faktisk kjem til nytte når vi skal sjå kva som eigentleg står i desse avsnitta vi talar om i kyrkja på søndagane.

To veldig korte ord frå Jesu munn, i vår norske omsetjing omsett med tre ord: «Det er eg» - det er ein nøkkel til å kome bakom den ytre hendinga.
På gresk står det: ἐγώ είμι.

Det betyr rett og slett: Eg er.
Altså – då læresveinane i båten skalv i redsle, og kanskje spydde dei av dei tolv som ikkje var fiskarar av sjøsykje, då dei trudde at det var eit gjenferd som fekk vaska beina i høge bølgjer, då kjem dei forløysande orda frå Jesus:  «Ver ved godt mot! Det er eg, ver ikkje redde!»

Det viktige er ikkje at han seier: Ver ved godt mot!
Heller ikkje at han seier: Ver ikkje redde!
Men at han på gresk seier: ἐγώ είμι – det betyr rett og slett: Eg er.
Det er ikkje lett å omsetje dette til meiningsfull norsk. Det er fint at det står som det gjer i vår norske Bibel. Men eigentleg seier Jesus: «Ver ved godt mot! Eg er. Ver ikkje redde!»

Kvifor er desse to små orda så viktige?
Det er ord som Jesus brukar mange gonger i forteljingar vi finn om han i evangelia.
Vi veit at Jesus seier om seg sjølv, f,eks.:
Eg er den gode gjetaren/hyrdingen
Eg er lyset i verda
Eg er vegen, sanninga og livet

Det er skrive tjukke bøker om dette at Jesus brukar det som liknar på ein formel, når han presenterer seg. «Eg er» formelen.

Og grunnen til at det er så viktig å forstå dette, må vi leite etter i GT.
Vi må helse kort på gamle Moses. I 2.Mosebok møter vi Moses ute i øydemarka. Han ser eit underleg syn. Ei brennande buske som aldri brenn opp. Då han vil gå bort til busken og finne ut kva dette er, utspelar eit drama seg. Gud tek til å tale til Moses. Gud vil at Moses skal verte den store leiaren eller føraren som skal gå i brodden for å føre heile israelsfolket tilbake til heimlandet i Israel frå fangeskapet i Egypt. Då kan vi lese denne vesle diskusjonen mellom Moses og Gud i 2. Mos 3, 13-15: Då sa Moses til Gud: «Enn om eg går til israelittane og seier til dei: Han som er dykkar fedrars Gud, har sendt meg, og dei så spør meg: Kva er namnet hans? Kva skal eg svara dei?» ¹⁴ Gud svara Moses: «Eg er den eg er.» Og han sa: «Slik skal du svara israelittane: Eg er har sendt meg til dykk.» ¹⁵ Og Gud heldt fram: «Du skal seia til israelittane: Herren, dykkar fedrars Gud, Abrahams Gud, Isaks Gud og Jakobs Gud, har sendt meg til dykk. Dette er mitt namn til evig tid,

Fekk du med deg kva som er Guds namn?
Gud heiter «Eg er»: Eg er har sendt meg til dykk – Det var svaret Moses skulle gje når israelittane spurde kva namnet på Gud var.
Eit merkeleg namn? Ja. Men Gud heiter «Eg er». På gresk vert det: ἐγώ είμι

Når dei våte og redde og spørjande læresveinane trudde dei såg eit gjenferd, eit spøkelse, ute på sjøen i den blåsande og mørke natta, så kunne Jesus roa dei ned:
«Ver ved godt mot! Eg er. Ver ikkje redde!»

Jesus kallar seg «Eg er». Det betyr rett og slett: Jesus er Gud. Han er den levande Guds son som kan bryte alle naturlover, fordi han er heva over naturen. Han var med då den treenige Gud skapte naturen, då jorda vart til. Då vatnet samla seg. Difor kan han han gå på vatnet. Difor kan han gjere under og teikn. Difor demonstrerte han sine underfulle krefter ved å mette 5000 menneske med det som i utgangspunktet var ein knapp dagsrasjon for ein liten kjernefamilie: Fem brød og to fisker.

Det dei tolv trudde var eit gjenferd, var ikkje noko mindre enn ei openberring av Gud, han som heiter «Eg er». Jesus på vatnet var Gud.
Det er Gud som gjennom sonen sin Jesus, rettar handa til den lite truande Peter og dreg han opp og ut or bølgjene.
Det er denne Gud som i dag bøygde seg ned til eit lite dåpsbarn og løfta det gjennom vatnet og sa til dåpsbarnet og til kyrkjelyden: Det er eg! Eg er. Ver ikkje redde.

Det er denne Gud som snart gjer seg til eitt med nattverdens brød og vin slik at vi kan tru orda som vart sagt: Det er eg! Eg er. Ver ikkje redde.

I livets stormar. I djupe bølgjedalar. I dei mørkaste timane av ditt og mitt liv rettar han hender mot oss slik at vi kan sanna med læresvinane sine ord: «Du er sanneleg Guds son!» Hans svar er alltid det same: Det er eg! Eg er. Ver ikkje redde.  AMEN

Skam og skuld

Bots- og bønnedag II. 28.10.2018
Luk 18, 9-14
Salhus. Skriftemålsgudsteneste

Skam.
Nei – eg skal ikkje tale om ein populær TV-serie som unge menneske stadig snakkar om. Eg har ikkje sett serien sjølv, og meiner svært lite om den. Anna enn at det anar meg at serietittelen set fokus på ei underkommunisert kjensle som dei fleste av oss veit noko om.

Det er skrive tjukke fagbøker om temaet skam.
Psykologar. Psykiatrar. Legar. Sjelesørgjarar. Alle som arbeider med alt det menneske ber med seg inne i seg gjennom heile livet, eller periodar i livet, må kjenne til omgrepet skam.
Dei må vite om skam kjem frå noko ein sjølv faktisk har gjort eller tenkt, som det simpelt hen er grunn til å skamme seg over. Eller rettare: Som det er grunn til å føle skuld for. Det skal vi kome tilbake til.

Det vil vere veldig viktig å kunne slå fast at skam kanskje også kan vere fullstendig utan grunn. Det kan handle om ei forstilling eit menneske ber med seg, og som aldri er meir enn ei forstilling, eller rettare – ei vrangforstilling. Slike menneske må få hjelp frå fagpersonar. Hjelp til å riste av seg ugrunna skam. Til å rette ryggen og klårne blikket slik at framtida får fargar. Og ikkje er ei trugande framtid, innhylla i grått.

Og ikkje minst: Det må ytast hjelp, nokon må gripe inn, dersom dette er noko som er blitt påført eit menneske av andre. Vi veit f.eks at veldig mange som vert utsette for overgrep, ikkje minst seksuelle overgrep, lever vidare med ei kjensle av skam.  Fullstendig urimeleg, sjølvsagt. Men det kjennest berre ikkje slik for den som har fått det for seg at det er grunn til å skamme seg, sjølv om noko hende utan lyst, eller kanskje med tvang.

Skam er komplisert. Skam er eit tema som ikkje kan forløysast gjennom ei preike på bots- og bønedagen.
Men skam er relevant å minne om når vi no skal sjå nærare på desse to hovudpersonane i evangelieteksten som Jesus presenterer for oss.

Dette er fiktive personar. For det er ei likning Jesu fortel. Og Jesus har ein tydeleg adressat for likninga: «Til nokre som stolte på at dei sjølve var rettferdige, og såg ned på alle andre, fortalde Jesus denne likninga:»

Dei stolte på at dei sjølve var rettferdige, står det. Eg veit ikkje om det er frå denne likninga at uttrykket «Sjølvrettferdig» eigentleg har sitt opphav i vårt språk, men det skal ikkje undre meg. Når ein googlar dette ordet, kjem det i alle fall stort sett berre opp bibelske referansar.

I alle fall: Dette var ei gruppe menneske som Jesus meinte hadde bruk for å lære ei viktig lekse. Kanskje kan den aller første tilnærminga til det vi snart skal vere med på i denne gudstenesta, nemleg skriftemålet, vere om vi heilt ærleg vågar å svare på spørsmålet: Passar eg som adressat for Jesus si påminning?
«Til nokre som stolte på at dei sjølve var rettferdige, og såg ned på alle andre, fortalde Jesus denne likninga:»

Farisearen og tollaren er to merkelege bibelske figurar. Ikkje minst farisearen i denne likninga. Det er nesten som eg for min del av og til lurer på Jesus. Var det verkeleg nødvendig å skape ein så karikert type som denne ufordrageleg mannen i tempelet? Eller finst han? Går han levande rundt i dag – også blant oss?

Er det i det heile mogeleg å finne eit einaste sympatisk trekk ved denne mannen?
Ja – ein ting: Han gjekk opp til tempelet for å be.

Det kan i alle fall du og eg lære av farisearen. Det finst eit hus der vi kan be. Tempelet var ein slik stad. Salhus kyrkje er ein anna stad. Og i dag har vi samla oss på bønedagen, her i denne kyrkja. Vi skal be. Slik farisearen ynskte å gjere.

Men sant å seie – eg trur ikkje så vondt om nokon av oss, at ein einaste av oss i fullt alvor er så sjøvrettferdig at vi ville vere i stand til å tenkje slik om oss sjølve – og i alle fall ikkje stelle oss opp framme her i kyrkja og be høgt: «Eg takkar deg, Gud, fordi eg ikkje er som andre menneske, dei som svindlar, gjer urett og bryt ekteskapet, eller som den tollaren der.»

Kjære Salhus kyrkjelyd – eg gjev meg sjølv lov til å oversjå denne mannen. Han er for karikert. Han er ein religiøs klovn.

Derimot må vi ta oss betre tid ved den andre av desse to. Tollaren.
Til liks med farisearen, gjekk også han opp til tempelet for å be. For andre gong vert vi altså minna om at det er godt og rett det vi skal gjere i dag. Be.

Men korleis skal vi be? Og kva skal styre det vi skal fokusere på denne dagen?
Skam kan vere eit nøkkelord for å nærme oss bøna i dag.

Farisearen – kva var det han gjorde med si forunderlege bøn?
Han påførte tollaren skam ved måten han bad på. Ved orda han brukte. Ved å vere så grenselaus sjølvrettferdig. Han trakka rett og slett på tollaren. Han gjorde eit overgrep mot denne mannen. Mobbing ville kanskje vore eit passande uttrykk i dag.

Det finst altså andre typar overgrep mot våre medmenneske enn dei seksuelle.
Mobbing er eit tragisk døme på det. Vaksne mobbar. Gamle mobbar. Sjefar mobbar. Kollegaer mobbar.
Borna i barnehagen kan til og med finne på noko slikt.
Kanskje forstår dei ikkje kva dei er med på. Men det demonstrerer kva som kan bu i oss menneske heilt frå vi er veldig små. Det teologiske begrepet for dette er arvesynd.

Kjenner du til dette? Anten fordi du har smakt smerten den gongen andre gjorde deg urett? Eller fordi du i dag skammar deg over det du gjorde eller var med på?

Den som har møtt urett gjennom verbale eller fysiske eller psykiske overgrep må be om hjelp. Hjelp til å finne ein veg ut av dei vonde minna. Og for all del – dersom skam er ein del av det du kjenner på, så må du finne nokon som kan male det krystallklårt for augo dine: Det er ikkje du som skal bere på skam. Det var aldri din feil!

Og stikk det i eit vondt samvit, fordi du veit at du gjorde noko vondt og gale ein gong – du sa noko du aldri skulle sagt – du skulka unna den gongen du på positivt vis kunne forandra eit liv for eit medmenneske, så er heller ikkje det ein god grunn til å pakke seg inn i eit teppe av skam.
Kanskje er det betre om du rettar ryggen og seier til deg sjølv og til Gud, omtrent det same som kong David i si tid sa då han hadde synda med Batseba og teke livet av mannen hennar:

(Salme 51, 3-6):
Ver meg nådig, Gud, i din kjærleik,
stryk ut mitt brot i di store miskunn!        
Vask meg rein for skuld
og reins meg for mi synd!        
For mine brot kjenner eg,
mi synd står alltid for meg.        
Mot deg åleine har eg synda,
det som er vondt i dine auge, har eg gjort.

Det er dette som er skriftemålet.
Å være ærleg overfor Gud – han som veit. Han som ser. Han som kjenner. Han som høyrer. Og han som tilgjev.

Her er det ikkje brukt eit ord om skam.
Her snakkast det om skuld. Og om synd.
Vask meg rein for skuld
og reins meg for mi synd!

Dette er juridisk språk. Dette er kristent språk.

Skuld kan sonast.

Det eg eller du faktisk har gjort eller sagt eller tenkt, det vi er skuldige i, anten det er mobbing eller skattesnusk, om det er løgn eller bedrag, om det handlar om sex og samliv, eller om hat og misunning – enklare oppsummert: Om det går på brot på eit av dei ti bodorda, eller på brot på det store bodet om å elske Gud og vår neste, så er det reell skuld overfor Gud.

Og kall det heller skuld, meir enn at du legg stein til børa ved å sleppe skamma laus.
Uansett - Skulda kan det gjerast soning for. Dette er det gjort soning for.
Det gjorde Jesus då han bar alt dette, det vi skal kalle med sitt rette namn, vår synd, opp på krossen og døydde for vår skuld.

Synd kan tilgjevast. Og tilgjevinga skjer ved at vi ber. Og tollaren har lært oss korleis vi skal be: «Tollaren stod langt unna; han ville ikkje eingong lyfta auga mot himmelen, men slo seg for bringa og sa: ‘Gud, ver meg syndar nådig!’»

‘Gud, ver meg syndar nådig!’
I dag skal det vere di stille bøn når vi saman går inn i skriftemålsdelen av gudstenesta. Lytt til bønene presten ber høgt. Legg hjarta ditt i dei. Gjev ditt ja til vedkjenninga av synd, og framfor alt – opne deg for tilgjevinga. Gled deg over orda du høyrer og presten si hand som kviler på hovudet ditt. Det er presten som slik får vere ein reiskap frå Gud til å tilseie deg nådig forlating for alle dine synder.
Jesus sine ord om tollaren vil i dag kunne vere ord om deg: «Tollaren gjekk heim rettferdig for Gud.»
AMEN

Paradis?

20.s.i treeiningstida. II. 07.10.2018

Arna kyrkje

Mark.10.2-9

Han var åleine i Paradis, Adam. Åleine menneske. Åleine i det vakre paradis. I hagen med Livsens tre. Han bada i Livsens elv. Han fann skugge under treet med frukta Gud ikkje gav han lov å ete av. Men det var så rikeleg med anna han kunne ete, så Adam var ikkje svolten. Og det var så vakkert i Edens hage. Frodige plantar. Grøne, eller med fargerike blomster. God temperatur. Og så alle dei trivelege dyra. Adam syntes særleg dei små med krølla ull var artige. Dei hoppa og spratt og var leikne. Kva skulle han kalle dei? Han måtte gje dei eit namn. Lam ville han kalle dei. Men det var så mange andre dyr også. Og det vart travelt for Adam, for Gud hadde sagt til han at han skulle gje kvart einaste dyr eit namn. Han hadde kalla dei for mykje rart. Giraff og krokodille. Katt og hund. Nashornet såg rart ut og apekatten likna litt på han sjølv. Men lamma var veldig trivelege.  Han likte også hunden. Men Adam hadde sett at det var eit dyr som var litt annleis enn dei andre hundane, men dei likna på kvarandre. Og denne svære hunden leika så fint med lammet. Lam og ulv i lag. Det var namn som passa på leikekameratar. Ulv - det var den store hunden.

Adam såg nøye på kvart dyr i hagen. Alle fekk namn, og etter kvart kjende han at han var trøytt. Men han hadde også ei kjensle av at ingen av desse dyra var det han hadde lyst å vere i lag med heile tida. Elefanten var så stor. Frosken var så liten. Dei passa liksom ikkje heilt til han.

Eg vil sove, tenkte Adam – og han sovna. Ein djup og tung søvn kom over han. Til slutt vakna han.

Hadde han lege feil? For han var så øm i eine sida då han vakna.

Han såg seg rundt. Lammet leika med ulven like bortanfor. Fuglane song i livsens tre. Då høyrde han Guds stemme bak seg: Sjå her, Adam!

Han snudde seg. Hjarta hans hoppa og slo fortare. Noko så flott! Dette var ikkje som dyra Gud hadde bede han finne namn på. Dette var noko anna. Gud stod der med ein skapning som likna han sjølv. Men ikkje heilt lik. Eit menneske. Så vakker å sjå på. Slike vakre linjer i kroppen. Eit ansikt som skein. Augo som blenkte. Gud heldt skapningen i handa. Gud kom med skapningen til Adam. Ho er teken av deg, Adam, sa Gud. Medan du sov tok eg eit av dine sidebein og bygde dette mennesket. Ei kvinne. Eg har skapt ei hjelp til deg, av deg. Ei som svarar til deg. Til kroppen din. De skal høyre i hop. Du og Eva. De skal vere eitt. Gud tok nokre steg nærare. Han leidde henne heilt bort til Adam. Adam kjende straks at dette var skapningen han ville vere i lag med. Leve tett i lag med.

Kanskje var det slik det var i Paradis? I alle fall var det omtrent dette vi høyrde lese tidlegare i gudstenesta frå Bibelen. Vi las om skapinga, om korleis Adam vart skapt av Gud, om korleis dyra vart skapte for å vere ei hjelp for mannen, men dyra var ikkje den hjelp mannen trong. Difor skapte Gud også kvinna. Og Gud sa at dei to skulle høyre saman. Vere ein kropp. Vi forstår at det er det første ekteskapet vi har lese om.

Men vi må stige vi ut or Paradis, og inn i Arna kyrkje. Vi har samla oss her på denne eine søndagen som dukkar opp kvart tredje år, og då er alt fokus sett på tekstar i Bibelen som handlar nettopp om ekteskapet. Og om skilsmisse. Om familie. Om det fine ved å høyre til i ein familie. Og om det som kan vere så veldig vanskeleg i ein familie. Dette som er så utfordrande i vår tid. Men så les vi ikkje lenge i Bibelen før vi anar at vår tid, med alle sine oppløyste og knuste familiar, ikkje er noko anna enn eit speilbilete av det vi kjenner heilt tilbake frå opphavet.

Folk var opptekne av dette også i Bibelsk tid. I gamaltestamentleg tid. Vi høyrer at sjølvaste Moses tok stilling til skilsmisse. Det kan vi lese meir om i 5.Mos kap. 24.

På Jesu tid var det sjølvsagt også eit tema, og difor vert vi ikkje forundra over at farisearane tok opp akkurat spørsmålet om skilsmisse når dei ville setje Jesus på prøve. Så dei spurde Jesus beint ut: ”Har ein mann lov til å skilja seg frå kona si?”

Er det lov? Farisearane var opptekne av kva som var lov. Av jusen.
Mange er framleis opptekne av jus. Og er det nokon gong at jus er nødvendig så er det når skilsmisse faktisk vert ein realitet. Då treng vi loven som kan regulere dette slik at to som går frå kvarandre, ikkje sjeldan i fortviling, opprør og sinne, har gjennomtenkte reglar og lover som peikar på ein veg vidare etter eit slikt oppbrot. For elles kan det lett vere ein svak part i forholdet som står att og må bere eit urimeleg tap midt oppe i det som veldig ofte berre er eit stort nederlag for alle involverte.

Er det lov? Det var farisearane sitt spørsmål. I dag treng ingen i vårt land spørje om skilsmisse er lov. Loven er klar. Det er ikkje eit brotsverk å skilje seg.

Men så må vi gå litt vidare. For det var faktisk Jesus som fekk spørsmålet. Og då må vi her i kyrkja spørje på vegne av oss som vil tru på Jesus sine ord, oss som vil leve i samsvar med hans vilje for våre liv; - er skilsmisse ein utveg for dei som vil leve som kristne?

Lat oss gå ein tur inn att i hagen. Tilbake til Paradis. Adam og Eva har det godt i lag. Dei første menneska lever i harmoni med kvarandre og med resten av skapinga. Dyra er til hjelp og til glede for dei. Framleis kan dei to første menneska smile av lammet og ulven som bur i lag og over kalven og ungløva som beitar saman. Men mellom buskene smyg det seg eit merkeleg dyr som enno ikkje har fått namn.

- Kva er det for noko, seier Adam til Eva. - Kva skal vi kalle det rare dyret utan føter for? – Vi kallar han for slange, svarer Eva.

Om kvelden same dagen, sit Eva under det store treet midt i hagen. Frukta bognar og ser nydeleg ut. Dyret dei nett har gjeve namn smyg seg mot henne. Slangen kan snakke: - Har Gud verkeleg sagt…? (1.Mos.3,1)

Slik er innleiinga til at Paradisets idyll vert brote.

Og slik har idyllar vorte omskapte til ruinar  i mange ekteskap og i mange familiar. Noko er heilt sundt. Mellom menneska. Og mellom Gud og menneska. Det finst så mange slangar i våre paradis. Så mange som vil bryte sund og øydeleggje det som Gud ville; det som Gud skapte så godt. Bibelen kallar alt dette for synd. Og i det som er vårt tekstord i dag omtalar Jesus synda med orda om at ”hjarta dykkar er så harde”.

Vi høyrer ingen ting om at hjarta til Adam eller Eva kom ut av takt slik at det vart konflikt på randa til skilsmisse mellom dei to. Men vi anar likevel at alt ikkje er som det skal vere når Adam ganske snart tek til å anklage Eva når han seier til Gud: ”Kvinna som du gav meg å vera saman med, ho gav meg av treet, og eg åt.” (1.Mos.3,12)

Vi les at dei to faktisk også la seg ned som ein kropp. Dei vart foreldre. Fleire gonger. Foreldre til born med harde hjarto. Så harde hjarto at bror drap bror. Allereie i den første familien. Syndige born. Harde hjarto. I ætt etter ætt.

Jesus gjekk rundt og underviste. Han er i landet bortanfor Jordan, og han underviser om Guds vilje for folk med harde hjarto. Guds vilje er god. Gud vilje kan vi ane ved å lese om idyllen i paradis. Jesus vil ikkje setje strek over Guds gode vilje ved å opne dører på vid vegg for det som ikkje er slik Gud ville. Gud gav dei to til kvarandre for at dei skulle vere eitt. Det opphevar aldri Jesus.
Men Jesus ser det harde hjarta. Jesus er fullt klar over konsekvensane av vondskapen i verda, av slangen som med si syndige gift har øydelagt og ruinert.

Jesus løfter det gode opp. Ekteskapet er godt. Det er rett. Det er i samsvar med Guds vilje.

Men Jesus veit om alle som møtte slangen på ein eller annan måte. Som opplevde at dette fekk vi ikkje til.

Kanskje åt vi av frukta vi ikkje skulle ete av, den som var på eit tre i ein annan hage enn der eg skulle vere. Konsekvensane har vore svært smertefulle for mange.

På denne søndagen handlar det ikkje om å gjere livet tyngre for den eller dei som av ein eller annan grunn gjekk på nederlag i samlivet.
På denne søndagen handlar det langt meir om å vise kva som er Guds gode vilje for mannen og kvinna.
Gud vil eit ekteskap med glede, med truskap og med vilje til å halde i hop i gode og vonde dagar, som vi uttrykkjer det i kyrkja sitt vigselsrituale.

Så er det slik at vi alle, både dei som opplever lukke gjennom eit livslangt samliv, og dei som må tole smerten av ei skilsmisse, lever våre liv med eit hjarte inne i oss som er hardt. Som er smitta av synda. For det var ikkje berre Kain og Abel som var borna av Adam og Eva. Vi er alle søner og døtre av dei. Vi er alle ein del av syndefallet. Og det gjeld sjølvsagt også dei som lever som einslege, utan å vere bundne opp i ekteskap. Også det omtalar Bibelen andre stader som eit reelt og godt alternativ for mange.

Difor er det så stort og så viktig at vi alle har fått sjansen til å få nye liv og nye, reinsa hjarto gjennom det vi fekk del i då vi vart døypte til eit liv i lyset av Jesu nåde.

AMEN