Kva hende?

Romsjulssøndag I. 29.12.2019
Arna
Matt 2,13-15
(Litt omarbeida frå 2013)

Juleinnkjøpa er unnagjort. Juleborda ligg bak oss. Pyntinga var mange ferdige med før vi gjekk inn i advent. Julehelsingane; julekorta og julebreva, har vi både sendt og lese. Pinnekjøtet smaka som vanleg nydeleg på julekvelden. Gåvene er pakka ut. Kanskje har vi til og med rukke ein tur innom kjøpesenteret for å bytte ei eller anna gåve som det følgde byttelapp med?
Julaftan var det smekkfullt her i kyrkja. Tynnare i rekkjene førstedagen. Og no er vi komne til dagen med det klangfulle namnet: Romjulssøndag.
Ettertankens dag i vår julefeiring.
Kva har vi vore med på? Kva hende eigentleg? Slik tenkjer vi ved eit årsoppgjer.

Eg er glad for at eg sjølv slepp å summere omsetning i ein butikk. Det ville passe veldig dårleg med slik eg er skrudd saman. Men for nokre mellom oss ventar nettopp det. Årsoppgjeret der juleomsetninga er heilt sentral.

Kva hende? I førjulsritualet inngjekk den tradisjonelle diskusjonen i media om borna skal få delta på julegudstenester i lag med skulen sin, eller ikkje. Var det teikn til ein meir roleg og balansert  debatt i år enn tidlegare år? Eg håpar det.
Her i bergenstraktene sette vår storavis, BT, fokus på det å vere fattig i eit elles rikt land. Mange viktige ord vart skrive. Mykje av dette må kyrkja her på staden ta til seg og integrere i sitt arbeid.

Likevel: Med tanke på jula vi er i ferd med å avrunde, spør eg, før vi er heilt ferdige med julefeiringa: Kva hende?

Svaret er ikkje enkelt. Svaret er ikkje eintydig. Vi kan svare på mange måtar.
Men eg opplever at vi får hjelp til å kome litt nærare eit svar om vi lyttar til det apostelen Paulus skriv i ein av tekstane vi har lese i dag: «Samstemt vedkjenner vi at mysteriet i vår gudstru er stort.» (1.Tim 3,16)

I jula har vi våga oss inn i mysteriet. Det var det som hende!

Det som er større og vanskelegare å fatte med vår tanke, enn alt som handlar om gåver og mat og pynt og førsjulsstemning med gamle og nye juletradisjonar. Mysteriet i vår gudstru kallar Paulus det. I jula er det nettopp dette mysteriet vi har vore samla om.

Fordi Guds vegar og Guds tankar ikkje er til å begripe, er det at vi som kyrkje samlar oss i kvar ein krok over heile verda. Men vi samlar oss ikkje for å forstå når det er juledagen. Vi samlar oss i tru.

Det ufattelege og ubegripeleg går utanpå forstand og logikk. Det  handlar ikkje om å forstå det som hende. Men om å tru det.

Og seinare i dag, når vi nærmar oss noko anna uforståeleg i kyrkja sitt liv, nemleg nattverden, så brukar vi eit liturgisk uttrykk: ”Mysteriet i trua er stort”. Jula er ein del av dette ” Mysteriet i trua ”. Og nettopp trua vår er det som opnar augo våre for det uforståelege og ubegripelege. Trua kan hjelpe oss til å svare når vi spør: Kva hende?

Det uforståelege og det ubegripelege.

Vi er omgjevne av dette kvar dag, året igjennom. Slik vi som trur også rammar livet vårt inn i dette forunderlege mysterium som vi ikkje maktar å begripe, men som vi klamrar oss til, nettopp med trua vår.

På denne romjulssøndagen vert vi gjennom den korte preiketeksten konfronterte med fleire innslag av mysterium i samband med juleforteljingane.
”Då vismennene var farne…”

Slik vart tekstorda innleia. Det dreiar seg sjølvsagt om vismennene frå Austerland som kom til Betlehem for å hylle han dei trudde var ein nyfødd konge. Det handlar om vismennene som følgde stjerna. Stjerna viste veg for dei og stansa over den staden i Betlehem der barnet var.

Mysterium! Betlehemsstjerna er eit mysterium for trua. Korleis kunne det skje? Er det mogeleg at Gud set stjernene på himmelen i rørsle for å vise sine planar for å frelse menneskeslekta? Eller er det myter og oppspinn?
Det finst haugar av forklaringar på stjerna. Gode - dårlege. Konspiratoriske.
For meg kjem dette inn i kategorien ”Mysteriet i trua er stort”

Men forteljinga om vismennene og stjerna har også i seg ein annan figur. Ein verkeleg og historisk figur som gjer at det er råd å tidfeste fødselsforteljingane i Betlehem. Vi møter kong Herodes i denne forteljinga. Herodes den Store. Er du interessert i å vite meir om han, kan du gå heim og lese på nettet, f.eks i Wikipedia. Der ser vi at han døydde i året 4 f.Kr – altså eit bevis på det vi veit frå andre samanhangar, at vår tidsrekning ikkje stemmer heilt. Jesus vart nok fødd nokre år før det vi reknar som år 0.
I teksten vår står det Jesus og familien hans vart i Egypt til Herodes var død.

Vi skal ikkje seie særleg meir om Herodes, men han er framstilt i historia som uvanleg brutal og rå. Og i Bibelen les vi om det forferdelege barnemordet i Betlehem som gjorde at Josef og Maria vart drivne på flukt til Egypt.

Enno ein gong vert trua vår utfordra av det mysteriøse. Herrens engel talar til Josef i ein draum og fortel korleis dei skal forhalde seg til kongens grufulle gjerningar.

Men viktigare for deg og meg i dag enn å gruble over stjerne, draumar og forunderlege menn frå det store ukjende i aust, er det å konstatere at gleda i jula nokså snart gjekk over i frykt og redsel, flukt og store strabasar.

Barnet i krubba er no eit lite flyktningebarn.

Dermed er vi midt inne i jula sine veldige kontrastar. Kontrastar vi opplever på kroppen den dag i dag. Den eine dagen gler vi oss over familesamvær, gåver og overflod av god mat. Den neste har vi isingar langs ryggen over vonde overskrifter som fortel at alt elende ute i verda ikkje tek juleferie.

Ei stor glede, forkynte engelen.
Men for Maria skulle barnet ho hadde fødd gje henne mange tårer.

Dei første felte ho sikkert den dagen det gjekk opp for henne at sjølvaste kongen var ute etter å drepe barnet. Kanskje nådde ryktet henne, ryktet om at soldatar fòr rundt i den vesle byen og tok livet av småborn. Av gutar under to år. Det er så vi ikkje kan fatte rekkevidda av det.

Ein som hjelper oss å sjå julekontrasten er han som vart prestevigd i Bergen domkirke lag med meg og ei rekkje andre tilbake i 1979, altså for akkurat 40 år sidan. Eg tenkjer på Arnfinn Haram. Presten og prosten som til slutt valde paven framfor Den norske kyrkja. Det har gått 7 ½ år sidan han døydde. Mange sørgjer enno over han. Arnfinn var mykje meir enn ein prest. Han var også ein stor diktar, og salmen vi nettopp har sunge er ei av gåvene frå han som vil leve vidare etter han.

”Djupaste mørker ligg over jord,
frosthard er marka, stjerna står stor…”

Julesalmen om Maria som skulle oppleve dei store kontrastane. Gleda ved barnet. Men også flyktningemarerittet. Og endå verre: sverdet i sjela hennar då ho ein mannsalder seinare stod ved foten av ein kross og såg sonen Jesus verte torturert inn i døden.

I Anfinn Harams velvalde poesi høyer vi juleunderet skildra slik:

Tettast ved krubba, moderleg god
vaker Maria, glad er ho no.
Guten ved barmen, tvegen og fin;
Gudeson er han, sjå kor han skin.

Dette vesle barnet – gudsonen – var heilt frå spebarnstida eit mål for alle som ville han vondt. Herodes hadde aldri sett Jesus. Men berre ryktet om at eit barn som kunne verte kongens konkurrent, var nok til å setje despotiske krefter i sving.

Despotiet tok overhand då den vaksne Jesus vart krossfesta. Vondskapen i verda gjorde det naudsynt. Vondskapen i verda fullførte det som måtte gjerast. Med Maria som vitne:

Maria, Maria, visste du vel
alt som deg ventar: Sverd i di sjel,
naglar og tornar, blod på ein kross!
ofrast lyt Sonen, ofrast for oss.

Vegen frå mørke fødselsnatta der lyset frå himmelen skein, skulle gå vidare ut i ei mørk verd. Vegen gjekk langs ein flyktningesti. Til Egypt. Til landet som Jesu forfedrar hadde flykta frå.

Flyktningen Jesus med sine flyktningeforeldre minner oss på dei millionar av flyktningar som i årevis no har kjempa desperat i landa som grenser opp mot det heilage landet. Frå Syria, der landshovdingen Kvirinius i følgje juleevangeliet, styrde ved Jesu fødsel, har millionar framleis status som flyktningar. Flukt ut i det djupaste mørket.

Og her i vårt eige land, der pengar har runne som elvar gjennom kassaapparata i adventstida, så påstår politikarane våre hardnakka at vi ikkje kan ta mot meir enn ei ørlita handfull av alle desse. Vi har ikkje råd, vert det sagt. Kanskje har vi brukt så mykje på oss sjølve og på vår eigen velstand i jula at det ikkje lenger er rom for å vere god og å vise omsorg. Ikkje for andre enn for meg og mitt og mine.

Den 10.juli i år sa vår noverande justisminister, Jørgen Kallmyr, til NRK at han var bekymra for at private redningaksjonar av båtflyktningar i Middelhavet kan leie til auka flyktningestraum. Den lite vakre overskrifta på NRK sine heimesider lyder: «Advarer mot å redde båtflyktninger.» https://www.nrk.no/norge/kallmyr-advarer-mot-a-redde-batflyktninger-1.14621900

Ville vi i Norge ha opna grensene våre i 2019 for Jesus, Maria og Josef på flukt frå despoten Herodes?
Det finst parallellar til den mannen, Herodes, i lys levande live i vår tid!

Jula er full av kontrastar. Jula er skinande lys. Jula er tungt mørke. Jula er ei påminning om undergangskrefter, men endå meir ei forkynning av frelse. Jula er framfor alt glede over barnet som splittar alt mørke og all vondskap og som tenner lys der sorg og hjelpeløyse tilsynelatande er uovervinnelege krefter.

Difor er det så godt for oss at vi på Romjulssøndagen kan få syngje og be med orda vi har arva frå broder Arnfinn:

Djupaste mørker ligg over jord,
alt fekk du prøva, Jesus, min bror.
Gå ikkje frå meg, Herre, eg bed!
Ven frå det høge, du er min fred!

Amen