Framande?

 

18. s. i treeiningstida. II – 22.09.24
Laksevåg krk. – Dåp
Matt, 8. 5-13

Ein offiser – ein sjuk tenestegut.
Ei tilnærming frå offiseren mot Jesus med bøn om at tenesteguten måtte bli frisk.

«Og tenesteguten vart frisk i same stunda»
Altså ei søndagsforteljing om at Jesus hadde makt til å gjere sjuke friske. Den gongen Jesus gjekk rundt mellom oss jordiske menneske i Israel, i byen Kapernaum.
Og så må vel dette bety at Jesu også kan gjere nokre av dei sjuke som bur, for eksempel her i Bergen, friske om nokon ber Jesus sterkt nok om det.

Vel, vi kunne sjølvsagt laga ei preike over det temaet i dag.

Men lat oss sjå nøyare etter i bibeltekstane vi har lese i lag ved inngangen til denne gudstenesta. Kanskje er det råd å finne ein litt raudare tråd som går att gjennom dei tre bibelavsnitta vi har lese?

Vi høyrde nokre linjer lesne frå ei bok i GT som heiter 1.Kongebok.
Kanskje ikkje kvar dag vi opnar den boka?
Der høyrde vi frå ei lang og stor bøn som den vise kong Salomo bad då han vigsla det nybygde tempelet i Jerusalem.
Salomo bad til Gud, og han brukte m.a. desse orda: «Det kan òg henda at framande som ikkje høyrer til Israel, folket ditt, kjem frå eit folk langt borte for ditt namn skuld. For dei får nok høyra om ditt store namn, di sterke hand og din utstrekt arm.» (1.Kong 8.41-42)

Altså: Kong Salomo går i forbøn for dei framande – dei som ikkje er av Israels folk. Han ber om at Gud også må sjå til og høyra bøner som stig opp til han frå dei som er utanfor dette folket.  «-då må du høyra dei i himmelen der du tronar og gjera alt det dei ropar til deg om!» (1. Kong 8,43)

Det er ei bøn som sprengjer grenser. Ei bøn på tvers av grenser. Ei bøn som samlar, som inkluderer, som omfamnar framande.

Nesten 1000 år før Kristi fødsel, så bad altså kongen i Israel, Salomo, slik.
Kan vi i dag våge å spørje: Ville dei som styrer i landet i dag brukt liknande ord om dei framande som har landegrenser inn mot dagens Israel?
Og: Kunne slike bøner gjeve eit betre tilvære for dei mange som i dag bur nær dette landet som har makta å skaffe seg bitre fiendar, nesten over heile verda?

Eg har ikkje eit klart svar på eit utruleg vanskeleg, og aktuelt spørsmål. Men det er rørande å høyre desse 3000 år gamle kongorda om framande som ber til Israels gud: «-då må du høyra dei i himmelen der du tronar og gjera alt det dei ropar til deg om!»

Forholdet til framande er slett ikkje enkelt.
Det veit i vår tid også. Det ser vi i nesten alle land i Europa. Det høyrer vi er eit iltert tema når president snart skal veljast i USA.

Det som nesten høyrest idyllisk ut når vi les korleis Salomo bad til Gud for dei framande, har heilt tydeleg vorte langt meir grått og skuggefullt når vi vender mange sider i Bibelen og kjem fram til NT.
Vi las om Paulus der. Den store misjonæren Paulus som segla Middelhavet rundt og besøkte store og litt mindre byar i Europa for å fortelje om Jesus.
Han var fleire stader i Hellas, og grunnla kyrkjelydar der eit par tiår etter at Jesus ikkje lenger gjekk rundt på jorda.
Paulus veit at i verdshovudstaden, Roma, der er det på denne tida ei kyrkje. Dit vil han reise, og skriv det brevet vi har i NT, og som vi las frå i dag. Romarbrevet, eit viktig skrift til dei kristne i storbyen. Vi høyrer at han eigentleg vil reise til Spania, og vil innom Roma på vegen dit frå Hellas der han skriv brevet. Om han verkeleg kom til Spania er høgst usikkert, men at han skreiv brev til Roma er bortanfor all tvil.

Og i det han skriv brukar han ord som tydeleg viser at det er konfliktar, uro og bråk, også for Paulus.  Han skriv altså frå Hellas. Til Roma. Han vil dit. Han vil til Spania. Nesten som norske charterturistar i dag.
Men på si reise tar han ein omveg. Til Jerusalem. For han har med seg ei gåve til dei fattige «mellom dei heilage i Jerusalem». Innsamla midlar frå dei nye kyrkjene i Hellas.

Men i brevet til Roma er han audmjuk. Paulus ber dei kristne i Roma om å be for seg. «-Be om at eg må bli berga frå dei vantruande i Judea» (Rom 15,31)
Altså ikkje berre idyll. Men også frykt og redsel for kva han vil møte av uro og ufred. Slik skal det ikkje vere. For Paulus har ei fredshelsing til romarane: «Fredens Gud vere med dykk alle!» (Rom.15,33)

Vi lar Paulus og Roma kvile, og vender tilbake til det vi las i evangeliet om offiseren i Kapernaum, og hans møte med Jesus.
Kva er det som er så spesielt med denne offiseren, bortsett frå at han hadde ein sjuk tenestegut som han gjerne ville skulle bli frisk?

Offiseren var ikkje israelitt. Han var ikkje jøde. Han var frå Roma. Sendt ut frå keisaren som ein del av okkupasjonsmakta som hadde nakketak på Israel den gongen. Keisaren som vi f.eks møter i juleevangeliet når han byr at alle i Israel skulle skrivast i manntal. Og vi hugsar korleis det gjekk med Josef og Maria då dei kom til Betlehem for å skrive seg der.

Men altså – denne romerske keisarens mann, ein romersk offiser i eit okkupert land, vender seg til Jesus. Til meisteren. Til han som gjekk rundt og heldt mektige talar og gjorde under og teikn. Offiseren var fortvila for tenesteguten sin. Han måtte bli frisk. Difor gjekk han til Jesus. Han gjekk til Jesus, trass i at han i sanning var ein framand. Ein okkupant. Ein undertrykkjar.

Og han forstod at det å gå til ein rabbi i Israel for ein framand militær inntrengjar det var ikkje noko sjølvsagt.

Jesus sa han skulle kome på heimebesøk og ha lækjedom med seg.
Offiseren, den framande, sitt svar gjev ekko den dag i dag: «Herre, … eg er ikkje verdig at du kjem inn under mitt tak. Men sei berre eit ord, så blir tenesteguten min lækt.»

Dermed kjem vi til det store poenget på denne søndagen: Jesu ord om at framande skal leve i lag utan grenser. Dei skal verte til eitt når alt ein gong blir fullkome. Når vi ikkje er i Israels rike. Eller i Romarriket. Eller i EU . Eller i USA eller i Kina. Men i Guds evige rike.

Som kristne har vi noko større i sikte. Det er dette grensesprengande som vi har sett ved døypefonten denne søndagen: I dåpen vart vi eitt med Kristus. I dåpen vart vi døypte inn i Jesus verdensvide kyrkje, slik det lydde i dåpsritualet.

Borna som vart døypte i denne kyrkja i dag har fått ein kurs mot dit vi ikkje skal vere framande. Men der vi er eitt rundt festbordet i himmelriket.

Jesus såg på den framande, utanlandske militære okkupanten, på offiseren.
Han lækte tenaren hans. Men det var ikkje det viktigaste.

Det viktigaste var at han opna ei dør for oss som vi her og no kan kikka inn gjennom, og sjå mot det fullkomne. Det evige. Der ingen er framande. Der våre bøner vert høyrt av Jesus og av Gud Fader sjølv.

Då Jesus høyrde offiserens ord kjem dei forløysande orda: «Sanneleg eg seier dykk: Ikkje hos nokon i Israel har eg funne slik ei tru. Og det skal de vita: Mange skal koma frå aust og frå vest og sitja til bords med Abraham og Isak og Jakob i himmelriket.» Matt. 8,10-11)

 

AMEN

Jonsok

 

Jonsok, II. 23.06.2024
Nygård kyrkje
Matt. 11, 7-14

                                                                                                         

Den kristne kyrkja har liten tradisjon for å feire fødselsdagar.

Det kanskje litt annleis i ei kyrkje eg kjenner litt for dårleg, den katolske kyrkja, enn det er i vår lutherske kyrkje. Men i vår kyrkje er det to fødselsdagar vi markerer. Jesu fødsel, som vi feirar 25.desember. Og seks månader tidlegare; døyparen Johannes sin fødselsdag. Som kjent står det eit ord i Lukasevangeliet (Luk 1,36) om at Elisabet var seks månader på veg i svangerskapet med Johannes, då slektningen hennar, Maria, fekk englebod om at også ho skulle bli med barn. Dette som var signalet til at Jesus var på veg inn i vår verd.

Det handlar om to kvinner, slektningar, ei gamal kvinne som hadde gløymt tanken om at det framleis skulle vere råd for henne å bli mor, og ei som enno var svært ung. Ingen av dei kunne gå på eit moderne apotek og kjøpe ein graviditetstest. Men eit himmelsk sendebod, ein Herrens engel, forkynte det store som skulle skje.

Og nettopp fordi dette er så underfullt, spesielt og bibelsk eineståande, feirar kyrkja vår fødselsdagane til Johannes og til Jesus med seks månaders mellomrom.

Det er St.Hansaftan i dag, eller Jonsok, etter Jon, den fornorska forma av Johannes sitt namn. Jonsokdagen er i morgon, 24. juni. Vi har eit halvår igjen inn mot det vi skal feire når det igjen blir jul, den 25.desember.

Vi feirar Johannes sin fødselsdag fordi Johannes er ein utruleg viktig person i det bibelske persongalleriet.

Vi las i tekstordet til oss i dag at Jesus sa det på denne måten då han omtala den halvt år eldre slektningen sin: «Mellom dei som er fødde av kvinner, har det aldri stått fram nokon større enn døyparen Johannes» (Matt. 11,11)

Men i denne gudstenesta har vi høyrt fleire ord frå Bibelen enn det som står i Matteusevangeliet der Jesus talte til folket om Johannes.

Først eit gamalt ord frå det profeten Malaki ein gong sa. Orda står som dei aller siste versa i GT, Mal. 4, 5: «Sjå, eg sender profeten Elia til dykk før Herrens dag kjem, den store og skræmande»

Kven var eigentleg denne Elia, profeten som skulle koma, og som ein annan gamaltestamentleg figur, Malaki, altså profeterte om i GTs siste bok?
Vel, det svarar faktisk Jesus på i vår evangelietekst der Jesus talar til folket om Johannes døyparen. Jesus konkludere slik i dette avsnittet vi les om når det er Jonsok og Johannes står i fokus: «Og om de vil ta i mot det: Han (altså Johannes) er den Elia som skulle koma» (Matt.11,14)

Og så høyrde vi lese, i denne gudstenesta, eit litt lengre avsnitt frå Apostelgjerningane. Her er det Paulus som heldt ein av sine store talar. Han er på si første misjonsreise, no i Antiokia, det som var ein vakker storby, midt i dagens Tyrkia. Han er i den jødiske synagoga i byen og reiser seg og heldt den talen vi har høyrt lese eit utdrag av. Her fokuserer han på Israels historie. Om korleis Gud valde ut Israelsfolket som sitt eige folk, og korleis han sette dommarar og kongar til å styre over folket. Til slutt kom kong David. Om han sa Gud at han er «ein mann av mitt hjarte» Apgj.13,22.
Og så slår Paulus fast i talen vi har lese frå, om denne kong David, at «-Av hans etterkomarar lét Gud ein frelsar for Israel stiga fram, så som han hadde lova. Det er Jesus. Før han kom, hadde Johannes forkynt omvendingsdåp for heile Israelsfolket. Og då Johannes fullførte livsløpet sitt, sa han: «Eg er ikkje den de heldt meg for å vera. Men etter meg kjem ein, og eg er ikkje ein gong verdig til å løysa sandalen av foten hans.»
Brør, de som er av Abrahams ætt, og de andre som ottast Gud, det var til oss ordet om denne frelsa vart sendt.»(Apgj 13, 23-26)

Johannes var han som gjekk føre Jesus. Det var han som rydda vegen for frelsaren og for Guds frelse, det som også skal vere frelsa for ditt og mitt evige liv.

I dag, når vi feirar Jonsok, handlar det om å sjå dei lange linjene i Guds frelseshistorie. Frå langt tilbake i historia. Gjennom heile GT, ved profetane si forkynning til omvending og etterfølging, til den største av alle profetane steig fram, han som i praksis var jamgammal med frelsaren Jesus.
Gud har ein plan. Gud sender bodberarar og profetar.
Gud sende Johannes, fødd på underfullt vis eit halvår før Jesus.

Ein som har sagt meir om dette, er ein islandsk teologkollega som no bur i Norge, Ólafur Hersir Arnaldsson. Han skriv i eit teologisk fagtidsskrift bl.a. dette:

Dagens tekster er en del av Guds lange frelsesvirke, hvor Guds tjenere ble sendt ut for å forkynne Guds herlighet og det ondes forsakelse. De kjempet for et rettferdig liv i Guds nåde. Elia og døperen Johannes var svært viktige aktører i det forbedrende arbeidet før Jesus startet å forkynne Evangeliet. Dette rettferdighetsarbeidet foregår ennå, og vi er ikke ferdige med det.[1]

Kjære kyrkjelyd her i Nygård:

Kan du sjå desse linjene i Guds frelseshistorie?

Ser du føre deg Guds tenarar som forkynner Guds herlegdom og forsakinga av det vonde?

Ein av desse var Paulus som talte til jødane i Antiokia, men ikkje berre til jødane, han talte til alle som ottast Gud, altså til heile den kristne kyrkja. Og han sa: «Brør, de som er av Abrahams ætt, og de andre som ottast Gud, det var til oss ordet om denne frelsa vart sendt.»

Ordet om frelsa. Ordet om Jesus.
Det handlar om det, om Jesus, sjølv om Johannes står i fokus akkurat i dag.

Difor er det heilt på sin plass å løfte fram Johannes og omtale han som St. Hans, altså som St. Johannes, ein kyrkjeleg helgen.
Som lutherske kristne har vi ikkje avskaffa helgenane, men vi ærar dei på ein annan måte enn våre katolske brør og søstre gjer.

På denne dagen, jonsok, eller St. Hans, vågar altså vi reserverte lutheranarar for ein gongs skuld å løfte fram ein av dei få helgenane vi feirar minnet om. Den andre er
St. Olav som vi kanskje er meir kjende med her i vårt land, og som skal feirast om ein dryg månad når det er olsok, og så er det St. Stefanus som vi høgtidar minnet om 2.juledag.

Men når vi først skal feire ein helgendag, er det vel knapt nokon som har så djup meining som nettopp denne som står i sentrum ved vår St. Hansfeiring.
For poenget med å løfte fram helgenane, er å peike på menneske som levde slik at dei med sitt liv og sitt vitnemål gjorde Jesus tydeleg for oss.

Og er det nokon som har gjort akkurat det, så er det døyparen Johannes.
”Han skal veksa, eg skal minka” sa døyparen om Jesus. (Johs.3,30)  
Det er helgenord som set helgendyrkinga i relieff. Helgenane i seg sjølve er viktige, berre i den grad dei viser oss kven Jesus er. Og ingen har tydelegare enn Johannes synt oss kven Jesus er. Difor er det meiningsfullt at vi løftar døyparen Johannes fram på denne gudstenesta og minnest hans aller viktigaste ord om Jesus:

”Sjå der er Guds lam, som ber verdsens synd” (Johs.1,29)

Det er ein annan Johannes, evangelisten Johannes, som siterer desse orda av døyparen Johannes. Då Jesus ved starten av si offentlege gjering kom til Jordanelva for å la seg døype med slektningen Johannes sin omvendingsdåp, peikar døyparen på Jesus og brukar nettopp desse orda: ”Sjå der er Guds lam, som ber verdsens synd”

Eg minner om orda til den islanske teologen eg nettopp siterte:
Dagens tekster er en del av Guds lange frelsesvirke, hvor Guds tjenere ble sendt ut for å forkynne Guds herlighet og det ondes forsakelse. De kjempet for et rettferdig liv i Guds nåde.

Eit rettferdig liv i Guds nåde. Det er det vi får når vi slepper Jesus til i våre liv og lar han ta med seg di og mi synd når han vil bere heile verda si synd.

Ingen har peika tydelegare på dette et St. Johannes. Difor minnest vi han med takk på dagen for hans fødsel.

---

[1] Nytt Norsk Kirkeblad nr.2-2021 s.113f

Elskar du meg?

2.s.i påsketida. II - 07.april 2024 
Arna kyrkje
Johs. 21, 15-19

Påska var over for læresveinane til Jesus. Dei hadde opplevd utruleg mykje på kort tid. Jesu inntog i Jerusalem på ein eselfole. Det merkelege nattverdsmåltidet. Den dramatiske natta då Jesus vart sviken av ein av sine næraste. Judas som tok sitt eige liv. Så kom Peters fornekting; ei parodisk rettssak og eit mareritt av ei avretting. Gravferda. Og toppen av det heile: Ei tom grav, og Jesus som hadde vist seg levande for læresveinane.

Det kunne gå rundt for nokon kvar etter så overveldande mykje dramatikk på så kort tid. Kva skulle dei eigentleg tru? Var Jesus verkeleg levande, eller var det spøkelse dei opplevde?

 Men etter kvart vart disiplane meir og meir sikre på at Jesus verkeleg levde. For han viste seg for dei fleire gonger etter kvarandre.

I dette kapittelet i Johannesevangeliet, kap. 21, kan vi framfor preiketeksten vi nett las, høyre om korleis Jesus openberra seg for læresveinane ved Tiberiassjøen. Der står det om korleis dei 11 venene til Jesus ville vende tilbake til sine gamle liv; fleire av dei var i utgangspunktet fiskarar. Men ingen av dei fekk ein einaste fisk då dei denne dagen kasta garna. Ikkje før Jesus dukka opp på stranda. Han ba dei om å kaste nota på høgre sida av båten. Då fekk dei fangst. Stor fangst.
Og fangsten vart til eit måltid av brød og fisk der på stranda.

Preiketeksten i dag, handlar om det som deretter hende då dei hadde ete fisken og brødet som vart gjort i stand på stranda ved Tiberiassjøen.
«Då dei hadde halde måltid, seier Jesus til Simon Peter» 
Det var orda vår tekst vart innleia med.

Men før vi går inn på det som no hender, må vi minnast det som hadde hendt med Peter. Det må vi heile tida ha i tankane i det vi i dag høyrer i dette grensesprengjande møtet mellom Jesus og Peter etter oppstoda.

Kva er det som skjer når den krossfesta og oppstadne Jesus slepp til mellom læresveinane sine?

Jau, då tek Jesus oss først med gjennom svik og nederlag.

Peter vart minna om sitt trefaldige svik då han tre gonger nekta på at han kjende Jesus.
Påminninga hende då Peter steig i land etter å ha gjort som den oppstadne Jesus sa; han hadde kasta nota på høgre sida av båten. Det hende på Jesu ord og befaling at det vart fangst! Stor fangst.

Men i bakgrunnen var det noko som enno ikkje var oppgjort mellom Peter og Jesus.
Når vi hugsar tilbake til det som hende skjærtorsdag kveld, etter nattverdmåltidet, så var Peter  på gardsplassen ved øvsteprestens hus. Der varma han seg ved eit bål. I lyset frå bålet, er det at Peter tre gonger nekta for at han kjenner Jesus. Han nekta heilt til hanen gjel, og Peter forstår for ein svikar han er. Då gret Peter sårt.

No er det nokre dagar seinare. Peter stig i land frå båten, og det første han ser, er eit nytt bål, ein koleld.  Og det er som om vi ser fortvilinga som speglar seg i Peters auge som glødar i glansen frå bålet. Bålet som er symbolet på svik.

No står Peters synd klart og tydeleg for læresveinen.
For sanneleg står ikkje den oppstadne der ved bålet og ber om fisk. Om mat.
Brødet har Jesus med seg. Det blir stelt i stand endå eit måltid ved bålet på stranda.

Peters svik gløder i glørne frå bålet.
Men Jesu tilgjeving vert forkynt, stille gjennom måltidet.
Slik er det å møte den levande Jesus. Sviket og nederlaget vert ikkje gøymd bort.
Det vert ikkje feia under eit teppe. Sviket vert løfta fram og sett inn i lyset. 
Men endå meir vert nåden henta fram. Tilgjevinga og oppreisinga.
Nåden som vert eten som maten i måltidet. Nattverdens måltid. Brødet vert brote.
Ta og et! Til minne om meg, seier Jesus. Så syndene vert tilgjevne!

Difor vart det eit måltid der på stranda. Eit tilgjevingsmåltid, slik vi snart no skal samle oss om nattverden her i denne gudstenesta.

Og kva et slikt tilgjevingsmåltid kan føre til, det ser vi når vi les vidare om det som hende med Peter etter måltidet. Då tar Jesus Peter til side og stiller han dette inngåande spørsmålet:

«Simon, son til Johannes, elskar du meg meir enn desse?» «Ja, Herre, svara han, «du veit at eg har deg kjær.» Jesus seier til han: «Fø lamma mine!»

Peter har allereie blitt minna sitt eige svik. I lyset frå bålet på stranda vart han klar over kva han hadde gjort. Peter har allereie teke mot Jesu tilgjeving. Gjennom måltidet dei nettopp hadde ete. Men endå står det noko igjen mellom Peter og Jesus.

Elskar du meg, Peter?
Eit nærgåande og intenst spørsmål.

Ikkje berre ein gong vert Peter spurd. Men tre gonger må han svare Jesus på dette:

«Simon, son til Johannes, elskar du meg meir enn desse?»
«Simon, son til Johannes, elskar du meg?»
«Simon, son til Johannes har du meg kjær?»

Slik Peter hadde fornekta Jesus tre gonger i lyset frå bålet om kvelden skjærtorsdag, slik må han no, ved bålet på stranda ved Tiberiassjøen, tre gonger slå fast sin nærast hjelpelause kjærleik til sin Herre og meister.

Sviket han hadde gjort, stod nok heilt klårt for Peter.
Men Jesus hadde møtt han med tilgjeving og ved å innlemme han i fellesskapet gjennom måltidet på stranda.
Så kjem den store prøven. Mange omtalar det som Peters konfirmasjon.
Læresveinen si stadfesting på at han elska og at han trudde.

Kvifor? Er det for å audmjuka Peter at Jesus spør på denne måten?
Nei, det er for å gjere det tindrande klårt at Jesus har bruk for Peter i si teneste.

Jesus treng den svikefulle Peter til veldige oppgåver i si kyrkje
«Fø lamma mine!»
«Gjet sauene mine!»
«Fø sauene mine!»

Slik blir Peters konfirmasjon også til Peters ordinasjon. Han vert sett til hyrde for den flokken som trur på Jesus. Det er derfor ikkje utan grunn at den katolske kyrkja reknar Peter som den første pave, den første biskop.

Men kva med deg og meg?
Jau, også for oss skal det lyde eit spørsmål som vi skal svare på i vårt indre.
Jesus spør: Elskar du meg?

Eg håpar at du kan svare med dei same orda som kom frå Peters munn:
"Herre, du veit alt; du veit at eg har deg kjær!"

Då skal du også vite: Jesus har bruk for deg i si kyrkje.
Kanskje har du også svikta Jesus? Ikkje akkurat slik Peter gjorde, men på eit vis du sjølv kjenner som ein smerte inne i deg.
Likevel: Han tek deg inn att i sitt fellesskap. Du er her i kyrkja. I samfunnet av tilgjevne syndarar og svikarar. Du får del i tilgjevinga. Du får del i måltidet. Og du får del i oppreisninga ved at du vert kalla til å være tenar for Herren Jesus Kristus i det livet du lever her på jorda.

Denne søndagen rett etter påske går altså kallet ut til oss alle om å være Kristi etterfølgjarar, slike som lyttar til røysta frå hyrdingen; til Jesu røyst; slike som følgjer han dit han går, og som let seg vakte av han som ofrar livet for oss alle. 

Elskar du meg? Slik lyder spørsmålet frå han som elska. Slik spør han som elska slik at han gjekk gjennom ei påske der han vart sviken og forrådt, uskuldig dømd, torturert, drepen og gravlagd. Men han stod også opp att.
Og som ein levande Herre som har sigra over døden, møter han oss i dag. Slik han møtte Peter. Den svikefulle og angrande. Han møter oss med kjærleik, og med oppgåver og med tenester som han treng oss til.
Og så spør han oss om vi elskar ham. Slik at vi følgjer han. Følger han som sauer føl i lag med ein trufast og god gjetar. 

Med påskebodskapen om den levande og oppstadne som framleis kling i øyro og dirrar i hjarto våre, vil vi i dag gå ut frå Arna kyrkje med dette svaret på våre lepper:  Herre. Du veit alt. Du veit at eg har deg kjær.    AMEN

 

"SALVESØNDAG"

 

Palmesøndag II. 24.02.2024
Matt 26. 6-33
Brekke kyrkje

Tekstane på palmesøndag som vi les dette året, når vi elles les tekstar frå det vi i kyrkja omtalar som andre tekstrekkje; dei tekstane er på ein måte ikkje tilpassa tankane våre når vi går til kyrkje denne dagen. Denne dagen skal vel vere som eit første steg inn i påskefeiringa i år.

Men: - Kvar vart det av Jesus på eselryggen? Vi høyrer ingen Hosiannarop. Ingenting om ei stor folkemengd ved byporten i Jerusalem som ville hylle Jesus når han kom til byen for å feire påske. For dei fleste av oss er dette det store temaet som har flytta inn i sinn og tankar på palmesøndag.
Med denne inngangen til påske får vi rett og slett ikkje med oss i år.

Jesus blir salva i Betania – det er overskrifta i Biblane våre over det vi nett har lese.

Eg las ein kommentar som ein prestekollega har skrive til denne teksten. Han set ei overskrift på dagen i dag som eg trur vi kan ta til oss og grunna nærare over.

Salvesøndag.[1]

Det er ei nemning som passar godt på det vi har lese om, og på det vi no skal sjå nærare på. Salvesøndag!
Og eg tenkjer at dette er ein framifrå inngang til å feira påske også i år.
Vi skal vere med Jesus på hans veg mot påske no.
Men når vi les om denne biten av påskehendingane i Jerusalem i Matteusevangeliet, så ligg palmeinntoget på eselryggen allereie bak oss. Det står omtala fem kapittel lenger framme hjå Matteus.

Jesus har allereie ridd inn i Jerusalem. Men så tar han ein avstikkar til Betania. Til den vesle byen der vi har helsa på Jesus fleire gonger. Der bur bl.a søstrene Marta og Maria, og bror deira, Lasarus, som Jesus vakte opp frå døden.
I Johannesevangeliet ser det ut som om denne hendinga vi har lese om i dag, gjekk føre seg heime hjå desse tre søskena.
Men her, i Matteusevangeliet, les vi at Jesus er heime hjå ein anna mann i Betania, som vi elles kjenner lite til: Simon den spedalske.
Kanskje er Simon ein av dei som vi andre stader i evangelia har lese om, og som Jesus lækte frå denne vonde sjukdommen?
Litt forvirrande, kanskje, men ikkje avgjerande for oss som høyrer om dette nett no.

Uansett, så handlar det altså om at ei kvinne som vi ikkje får vite namnet på gjennom det Matteus skriv, men som evangelisten Johannes fortel er Maria, søster til Marta og Lasarus; ho tek ei krukke med dyr salve, nardussalve, som ho heller over hovudet til Jesus og gnir den dyre salven inn i hår og hud på Jesus.

Vi kan gjerne seie at det i dag er Salvesøndag!

Men kva er det som skjer? Kva betyr denne salvinga?

Det skjer i alle fall i Betania. Der Lasarus budde. Han som Jesus hadde kalla ut or grava. Tilbake frå døden. Vi kan la oss forvirre av kronologien i det som skjer, at dette ikkje er synkronisert i dei fire evangelia. Men lat ikkje det forstyrre no.

Anten det var heime hjå familien Lasarus, eller heime hjå Simon den spedalske, så var dei samla rundt Jesus. Det hende i Betania.
Der var det fest for han som var sterkare enn døden. Han hadde gjeve livet tilbake til den døde Lasarus.
I Betania var det fest for han som skunda seg mot sin eigen død inne i Jerusalem.

Fest for livet.
Fest før døden.

Og så var det altså like før noko langt større enn underet med Lasarus skulle hende. Like før Jesus på endå meir overveldande måte skulle overtyde om at han kunne gjere noko med den vonde makta som døden representerer.

Det var påsketider. Men Jesus var ikkje komen til Jerusalem, for å la seg krona til hovding eller konge slik mange av jødane trudde om han.

Mange trudde at dette endeleg var Messias, frigjeraren, kongen, som kom.
Han som kunne ordne alle jødefolkets mange problem; han hadde altså til og med synt at han kunne sigra over døden.  Hossianna-ropa runga kraftigare enn hurra-ropa på slottsplassen i Oslo 17.mai då Jesus kom på eselet, på veg til påske i Jerusalem. Då hylla dei Jesus som konge.
Hadde dei tankar om å kruna han til Israels konge?

Det var like før, men ikkje like før ei kongekroning. Den krona Jesus skulle få nokre dagar seinare var ikkje av gull, men derimot av stikkande torner.

Det var like før Jesus skulle overgjevast til liding og til død. Han som hadde vist sine guddommelege krefter ved å ropa den døde Lasarus ut or grava; han som på palmesøndag vart hylla som ein konge, han kom eigentleg for å gje seg sjølv over i hendene på dei som stod han etter livet; dei som hata han.

Men der ved bordet heime hjå Simon den spedalske, skjer det likevel ei forunderleg kongehylling. Den namnlause kvinna, som vi trur heiter Maria, ho salvar Jesus.

Og det er viktig!

Viktig på fleire måtar.

For kva betyr det å verte salva, når vi les det i ein bibelsk samanheng?

I Israel var det vanleg at kongar vart salva til si gjerning, omtrent som våre kongar blir krona eller velsigna. Og no vert altså Jesus salva. Vi kan gjerne sjå det som at han blir salva til å vere konge. Vi veit at då Jesus seinare i påska vart ført fram før landshovdingen i rettssaka mot han, så spurde landshovdingen Jesus: «Er du kongen over jødane? Du seier det, svara Jesus» ( Matt.27,11)

Ja, Jesus var konge. Ikkje ein vanleg jordisk konge, men han var den som var Guds salva. Han var Messias.
Ordet Messias er hebraisk, og betyr rett og slett «Den som er salva».
Omset vi Messias til gresk, så heiter det Kristus.
Messias eller Kristus – eller Jesus. Han er den som er salva. Han er den dei skulle vente på, alle dei som venta at Messias skulle kome som utfriaren for jødefolket.

Salvesøndag - Jesus var salva med den dyre salven. Salva for å vere frelsarkongen.

Men salving er også noko anna enn salving som ei innviing til eit kongeembete.

Det var også vanleg å salve dei døde, salve lik, når dei skulle gravleggjast.

Og nettopp dette er det Jesus grip tak i, og talar om, når kvinna med den dyre salven vert kritisert for å sløse med dette dyrebare som heller kunne vore seld for store summar og pengar gjevne til fattige.

Det er nesten fantastiske ord Jesus brukar for å møte kritikken: «Kvifor plagar de henne? Ho har gjort ei god gjerning mot meg … Då ho slo denne salven ut over kroppen min, salva ho meg til gravferda mi.»

Palmesøndag – Salvesøndag.
Jesus er salva for å vere konge. Men han er også salva for å døy. Salva til si gravferd.

Det kan bli påske.

Livets Herre er på veg mot sin egen død. Det er bodskapen til oss på palmesøndag. Dette samlar vi oss i kyrkjene våre no ved inngangen til påska.

Det skal være påskefest. Fest for livet.
Vi gler oss over at vi veit at Jesus er sterkare enn døden.
Og på palmesøndagen held vi også, utruleg nok, fest før døden.
Vi hyllar og tilber han som no er salva og gjort klar til sin eigen død og si eiga gravferd.
Friviljug går han døden i møte på palmesøndag.
Han døyr for at vi skal leve. Leve evig.
AMEN

---

[1] Audun Opland. «Nytt norsk kirkeblad» 1/2021 s. 69ff

Gratis

3. s. i openberringstida. II. 21.01.2024
Johs. 4,4-26
Gulen kyrkje – Mjømna kyrkje

Det er gratis!
Betre salstrick finst ikkje. I alle fall ikkje om det faktisk er alvorleg meint. Gratis!

Tenk om straumen vår var gratis? Eller bensinen. Eller maten. Eller flyreisene.
Vi kan ikkje førestille oss det. I alle fall ikkje midt i ei dyrtid. Vi kan vanskeleg sjå for oss at eit samfunn kan fungere utan at saker og ting, varer og tenester, må kjøpast og seljast. Dei kallar det for «markedet» i massemedia. Det må fungere. Der er ingen ting gratis.

Men altså – i dag kom du til kyrkje, og eg kan love deg – vi leverer det beste frå oss til deg i dag: Gratis!

Høyrde du orda vi las for litt sidan?: «Kom, alle tørste, kom til vatnet! De utan pengar, kom og kjøp korn og et! Kom, kjøp korn utan pengar, vin og mjølk utan betaling!»
(Jes. 55,1)

Eller Jesu ord, som vi også las, sagt via ein engel, og skrive ned i Johs. opb. :
«Kom! Den som trøstar skal koma, og den som vil, skal få livsens vatn som gåve.»

Det handlar om vatn i dag. Ikkje heilt det same vatnet som renn i røra til hus og verksemder her i Gulen. Det vi drikk av. Det vi vaskar oss i. Det som pøsar ned over oss i ein av dei mest nedbørrike kommunar i landet.

Men det handlar om vatn.

Jesus kallar det levande vatn. Og det er gratis. Det er ei gåve. Det utrettar uendeleg store ting.

I kyrka vår slår vi vanleg vatn i ei kanne, tømmer det i døypefonten, les Guds ord over vatnet, før vi auser det over eit barnehovud. Då er det ikkje vanleg vatn lenger. Då er det levande vatn. Himmelvatn. Vatn som reinsar. Som gjev nytt liv til eit barn som allereie fekk livet i gåve gjennom far og mor. 
Gjennom dåpsvatnet skjer ein ny fødsel. Ein åndeleg fødsel. Ein underets fødsel som opnar opp vegen til himmelen. Også dåpen er ei gåve. Heilt gratis.

I Bibelen handlar mykje om vatnet. Vi kan ikkje ta føre oss alt som kunne vore løfta fram. Men om att og om att kjem vi til passasjar der vatnet er eit hovudpoeng, gjerne med mykje djupare meining enn det ein først tenkjer, berre ved å lese orda som er trykt på bibelsidene.

På denne søndagen har vi landa i Johannesevangeliet, etter å ha vore innom profeten Jesaja og Johannes openberring, slik vi så vidt har stansa for.

Vi har høyrt om Jesu samtale med denne kvinna han møtte ved brønnen i byen Sykar.

Brønnen som vart kalla Jakobsbrønnen. Jakob frå GT. Barnebarnet til Abraham. Son til Isak. Bror til Esau.
Kvinna ved brønnen løfta fram Jakob då ho tok til å samtale med Jesus der ved brønnen.

Hugsar du Jakob fra GT?
Han hadde rota det til i livet sitt. Farens velsigning hadde han svindla til seg på broren Esau si bekostning. Han flykta frå ein hatefull bror og frå ei slekt han hadde svikta og lurt. Men han fann seg ein kvilstad der han sovna med ein stein til hovudpute. Og der fekk han den gode draumen. Draumen om himmelstigen der Guds englar steig opp og ned og der Gud Fader stod ved øvste trinn i stigen og talte gode ord til den svikefulle Jakob.  Jakob fekk ei himmelopenberring og eit møte med Gud der han sov i steinrøysa. Midt under si flukt frå den slekta han hadde gjort urett imot, møtte Gud han med sine veldige lovnader:

"Sjå, eg vil vera med deg og verna deg kvar du enn går, og føra deg tilbake til dette landet. For eg skal ikkje gå frå deg, men gjera det eg har lova deg...." (1.Mos.28,15)

Utan at Jakob heilt var klar over kva som hende, kom Gud han i møte med sine nådige armar. Og heilt ufortent fekk han drikke av ei kjelde av nådevatn. Og det var først då han hadde drukke at han forstod kor tørst han hadde vore. Difor braut han også ut i undring då han vakna:

"Sanneleg, Herren er på denne staden, og eg visste det ikkje!" (1.Mos.28,16)

Visste du at det var Herren som var her i kyrkja i dag? Du gjekk til kyrkje i dag utan nokon spesiell god grunn. Kan hende rett og slett fordi du vanlegvis gjer det når det er gudsteneste. Eller du kom fordi det var noko som dreiv deg hit; noko du ikkje heilt veit å setje ord på.  [Eller du kom til kyrkje i følgje med eit dåpsbarn.]
Men at du skulle møte Herren, var du kan hende ikkje heilt budd på.

Ho var heller ikkje budd på å møta Herren, samaritanarkvinna ved brønnen i Sykar. Ho med den rotete fortida og sine frynsete utskeiingar med menn. Ho hadde heilt sikkert eit dårleg rykte på seg blant andre der i Sykar. Difor gjekk ho til møteplassen, der folk vanlegvis treftest til ein liten triveleg prat medan dei henta opp vatn, på ei tid av døgnet då der var liten sjanse for å treffe alle desse med dei skeive blikk og dei underfundige kommentarane. Ingen av desse var heller ved brønnen. Men der var i staden Jesus.

Og det viste seg at det denne kvinna hadde lengta etter, og som ho hadde søkt hjå alle mennene ho hadde vore saman med, det var noko anna enn det vi kallar for livstørst.
Visst var ho tørst. Visst lengta ho etter liv. Men det var først når Jesus baud henne drikke av det levande vatnet at det gjekk opp for henne at ho hadde søkt å sløkkje tørsten sin i fullstendig feilaktige kjelder.

Det er dette vi skulle få augene våre opp for på denne søndagen, alle vi som tørstar.  
Har vi det slik inne i oss at vi kjenner at det skulle vore godt å møte Gud på ein slik måte at livet vart rikare, at lengsler vart fylte, så er kjelda vi kan drikka frå å finne her på denne møtestaden vi har funne fram til i dag; her i Guds hus.

Då Jakob vakna etter draumen om himmelstigen, og han hadde konstatert at Gud var på denne staden, sjølv om han ikkje visste det, så las vi at Jakob gav staden namnet Betel.
Det tyder Guds hus. No er vi i Guds hus på vår stad. Guds hus i vår bygd.
Betel. Møtestaden. Her er brønnen med det levande vatnet. Kjelda for nåde og for nytt og friskt liv.

Det er godt å vera prest i Gulen på ein slik dag, og få lov til å ause opp or denne kjelda til dykk som er her. Det er godt at eg sjølv får drikke av denne kjelda.

[Og bokstavleg tala skal vi ausa or nådekjelda i dag. Vi har allereie ausa levande vatn over eit barnehovud. Vaska barnet med nådevatn og gjort han rein for Guds rike og for eit liv i tru og teneste for han.]

Bokstavleg tala skal vi ause or ei anna nådekjelde i dag. Nattverdens vin. Jesu blod. Utrend til forlating for syndene dine. Og for syndene mine. Vi skal drikke. Meir enn levande vatn. Vi skal drikke dråpar av blod frå den levande og oppstadne Jesus Kristus.

Han som kjenner kvar og ein av oss. Han som kan seie meg alt eg har gjort, slik han sa det om den samaritanska kvinna; han vil trass i sin kjennskap til det vi helst ikkje vil skal verte kjend for våre næraste ein gong, møte tørstande sjeler som lengtar etter liv og nåde og etter vekking og endå meir liv; nettopp det vi treng i våre uttørka åndelege halsar.

I dag sit han ved brønnen. Han dreg sitt levande vatn opp or ei botnlaus kjelde. Ei kjelde som aldri tørkar inn.

Er du tørst?

Då er det berre ein ting som hjelper deg.
Drikk av det som vert bydd fram i dag. Det er Jesus sjølv som vartar opp.
Kjelda er full.
Og når vi er tørste, er det fordi vi ikkje har drukke nok.
Versågod! Drikk ut!
Alt er gratis.

AMEN